عنصر سلنیوم چیست؟

عنصر سلنیوم (Selenium) با نماد شیمیایی Se، یکی از عناصر شیمیایی جدول مندلیف است که عدد اتمی آن 34 می باشد. این عنصر در حقیقت سی و چهارمین عنصر از جدول تناوبی بوده که در گروه XVI و دوره چهارم جدول قرار گرفته است. در واقع عنصر سلنیوم یک نافلز سمی، کمیاب و به رنگ خاکستری است که از عناصر گروه اکسیژن یا کالکوژن می باشد. این فلز با عناصر اکسیژن (O)، گوگرد (S)، تلوریم (Te)، پولونیوم (Po) و لیورمیوم (Lv)، در گروه شانزدهم یا گروه ششم اصلی (VIA) جدول تناوبی قرار گرفته است.

عنصر سلنیوم برای نخستین بار در سال 1817 میلادی، توسط شیمیدانان سوئدی به نام برزلیوس (Jons Jacob Berzelius) و دستیارش گاهن (Johan Gottlieb Gahn) کشف شد. در حقیقت این دو دانشمند در بازدیدی که از یک کارخانه تهیه اسید سولفوریک، واقع در گریپسهولم داشتند، مقدار کمی از رسوبی در اسید سولفوریک پیدا کردند که نیمی از آن قرمز و نیمی دیگر قهوه ای روشن بود.

آنها با گرم کردن رسوب مزبور بر روی شعله چراغ، ابتدا متوجه بوی ضعیفی شبیه تربچه شدند. سپس رسوب به شکل یک فلز ناخالص مشابه با سرب و با جلای فلزی تبدیل شد. آنها اعتقاد داشتند که بوی تربچه ناشی از وجود تلوریم در کانی بوده است.برزلیوس رسوباتی را که طی چند ماه از احتراق گوگرد جهت تولید اسید سولفوریک حاصل شده بودند را جمع آوری کرد. سپس با تجزیه دقیق این رسوبات، نتیجه گرفت که سنگ معدن مزبور دارای فلزی نا شناخته اما با خواصی مشابه خواص تلوریم است.

در واقع فلز جدید را به طریقی مشابه با عنصر تلوریوم (که از واژه یونانی سیاره زمین مشتق شده بود) سلنیم نامیدند. نام سلنیوم از واژه یونانی سلنوس (Selene)، به معنی ماه، بر گرفته شده است. به عبارت دیگر، سلنیوم را می توان یکی دیگر از عناصری دانست که شیمیدانان با آن، سال ها قبل از کشف واقعی اش مواجه شده بودند. اما به دلیل پنهان شدنش در پشت سایر عناصر مشابه، در شناسایی آن با شکست مواجه می شدند. سلنیوم در حقیقت سال ها زیر نقاب عناصر گوگرد و تلوریم مخفی مانده بود.

پیدایش و منابع عنصر شماره 34 جدول تناوبی

سلنیوم یک عنصر کمیاب است. این عنصر به صورت گسترده به عنوان یک ماده جامد در پوسته زمین پراکنده شده است. مقدار آن در پوسته زمین در حدود 0/05 تا 0/09 میلی گرم در کیلوگرم می باشد. از نظر فراوانی در میان عناصر پوسته زمین، عنصر سلنیوم، شصت و هشتمین عنصر محسوب می شود. این عنصر اغلب در صخره ها و خاک ها پیدا می شود. می توان گفت که این ماده معدنی، در آب، خاک و بعضی از مواد غذایی وجود دارد.

لازم به ذکر است که سلنیم در طبیعت به شکل خالص یافت نمی شود. بلکه بیشتر به شکل سلنید از کانی های سولفیدی مانند پیریت و همرا عناصری همچون نقره، مس، سرب و نیکل به دست می آید. این عنصر در واقع از گل و لای آنودی مس و همچنین گل و لای سربی حاصل از گیاهان، اسید سولفوریک به صورت یک محصول جانبی تولید می شود.

به عبارت دیگر، سلنیوم بیشتر به صورت نا خالصی در ترکیبات گوگردی به ویژه در سولفید ها وجود دارد. دقت داشته باشید که روش های فیزیکی و شیمیایی گوناگونی جهت سنتز سلنیوم عنصری استفاده شده است. از جمله این روش ها می توان به تابش فرابنفش، لیتوگرافی، تکنولوژی لیزری و آئروسولی، اولتراسونیک و تکنیک های احیاء فوتوشیمیایی اشاره کرد.