حمل و نقل کالا در این مقاله به 8 دسته تقسیم می شود که هر کدام با توجه به ناوگان استفاده شده از جمله دریایی، هوایی، زمینی(جادهای)، ریلی و همچنین گذر یا عدم گذر از کریدور های ترانزیتی بینالمللی تعریف میشود.
ساختمان تجارت ترابری کالا را میتوان از دیدگاههای مختلفی از جمله شروط رونق ترانشیپ، روندهای تجاری و رقابتی، تشریفاتگمرکی، قوانین از جمله شروط معافیت متصدی(کریر)، شرکتهای هواپیمایی، مراحل ترانزیت، تعرفههای تعیین شده برای حملکالا به طور خاص، عهدنامهها از جمله TIR، اثر ترانزیت بر محیط زیست، حملونقل کالا در مقیاس پایین مثل پیک، صادرات کالای تجاری، بنادر مهم حملونقل بینالمللی کشور، کنوانسیونهای ترابری بار از جمله CMR، معرفی ارگانهای مسئول از جمله شورای هماهنگی ترابری، واردات جادهای و.... بررسیکرد.
بسیاری از تحلیلگران و محققین این حرفه، ترانزیت کالا را به دو دستهی بینالمللی و داخلی تقسیمبندی میکنند. حملونقل بینالمللی به علت درگیر بودن یک یا چند کشور در طول پروسه، به مجموعهای از قوانین و عهدنامههای مشترک بین کشورهای مسئول نیازمند است. با رعایت این قوانین و در دست داشتن مدارک لازم از جمله اسناد خرید و فروش، اسناد حملکالا از جمله بارنامه و بیمهنامه و اسناد ترخیص از گمرکات مربوطه ترابری بینالمللی کالا میسر میشود.
در حملونقل داخلی، کالای مورد نظر فقط و فقط در محدوده یک کشور جابجا میشود. به اینترتیب نیازی به گذر از کریدورهای ترانزیتی بینالمللی نخواهد بود. حملونقل داخلی را نمیتوان در یک بستر قانونی گنجایش داد زیرا خدمات مختلفی در این حوزه برای مشتریان انجام میشوند. این خدمات و سرویسها شامل اتوبار و شرکتهای اسبابکشی، سرویسهای پیک در انواع مختلف، پست داخلی، ارسال کالای تجاری به صورت داخلی و... می شوند.
با وجود اینکه کسب و کار ترابری کالا، از قوانین مخصوص به شرایط بینالمللی یا داخلی استفاده میکند باید تابع قوانین دیگری که مربوط به ناوگان (وسایل نقلیه) حملونقل کالا هستند نیز باشد. کالای تجاری صرف نظر از نوع بستهبندی، فقط از 4 طریق دریایی با کشتی، هوایی با هواپیما، زمینی (جادهای) با کامیون حمل و ریلی با قطار قابل ترابری هستند.
ترانزیت کالا باید تابع قوانین مربوط به ناوگان مورد نظر نیز باشد زیرا برای هرکدام از این شیوههای حملونقل ترکیبی مقررات و تشریفات مخصوص به آن شیوه اجرا میشود.
با توجه به توضیحات داده شده، ساختمان تجارت ترانزیت لجستیک، به دستههای زیر تقسیم میشود:
در این روش لجستیک ترابری کالا، عبور از مرزها و استفاده از کشتیهای باربری را شاهد هستیم. کالایی که از طریق دریاها حمل میشود معمولا به صورت کانتینری حمل میشود تا از امنیت آن اطمینان حاصل شود. حملونقل دریایی یکی از به صرفهترین نوع حمل تجهیزات و محموله است. استفاده از لاینهای کشتیرانی مناسب در مسیرهای بینالمللی در این حرفه از عوامل کلیدی و رقابتی محسوب میشود.
شرکتهای کشتیرانی و حملونقل دریایی بینالمللی واقع در ایران با تعاملاتی که با ارگانهای مسئول از جمله سازمان بنادر و دریانوردی، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته، اتاق بازرگانی، صنایع معادن و کشاورزی تهران، سازمان گمرکات جمهوری اسلامی ایران و... برقرار میکنند قابلیت حمل کالا را در مسیرهای بینالمللی ایجاد مینمایند.
در این شیوهی ترانزیت لجستیک بار تجاری، از هواپیما برای حمل کالا استفاده میشود. در این روش به علت گذر از مرزهای یک یا چند کشور، از قوانین بین المللی تبعیت میشود. یکی از موارد قابل توجه و رقابتی در این شیوه حملونقل بینالمللی، سرعت و دقت است. خدمات حملونقل هوایی تنها محدود به ترانزیت کالای تجاری نیست و به طیف گستردهای از نیازهای مردم توسط ناوگان هوایی پاسخ داده میشود.
شرکتهایی که خدمات حملونقل هوایی بینالمللی را در ایران انجام میدهند با استفاده از قراردادهای همکاری با خطوط هوایی خارجی، مجوز رسمی از سازمان هواپیمایی کشوری، مجوز کنوانسیون حملونقل هوایی جهان IATA اعتبار بخشی میشوند.
یک از خدمات حملونقل هوایی بینالمللی ارسال بار مسافری میباشد که به مدارکی از جمله کپی پاسپورت فرستنده و گیرنده، کپی کارت ملی فرستنده و گیرنده، آدرس کامل فرستنده و گیرنده به همراه کد پستی ZipCode گیرنده و شماره تلفن، لیست بستهبندی کالا به همراه ابعاد بستهها به سانتیمتر نیاز است.
در اکثر این موارد حضور مسافر به هنگام بازرسی کالا و انجام تشریفاتگمرکی در فرودگاه امامخمینی الزامی بوده و ارسال محموله با توجه به مقصد و مدت زمان حمل به طور معمول 3 تا 4 روز قبل از خروج مسافر از ایران انجام میشود.
استفاده از کامیونهای مجهز و مناسب از دیدگاه لجستیک یکی دیگر از روشهای ترانزیت بینالمللی است. در این روش نیز طبیعتا به علت عبور از مرزهای کشورها، تبعیت از قوانین بینالمللی را شمال میشود. استفاده از وسایل نقلیه استاندارد و رعایت امنیت و سرعت در کنار هم از عوامل مهم و رقابتی در حوزهی حملزمینی کالا به حساب میآیند. از دیگر عوامل رقابتی در این زمینه میتوان به تجربه و لیست مشتریان اشارهکرد.
از انواع خدمات حملزمینی کالا میتوان به ارائه سرویسهای فول تراک (FTL)، گروپاژ (LTL)، کالاهای ترافیکی، سرویس کامیونی دربست، سرویس کامیونی خردهبار، سرویس زمینی محمولات سنگین و ترافیکی ( بوژی، کمر شکن و...)، سرویس زمینی به صورت پروژه و... اشارهکرد.
در این شیوه لجستیک حملبار، که معمولا برای کالای با مقیاس بالا و صنعتی از جمله چوب، نفت، آهن و... استفاده میشود به علت گذر از مرزها و کریدورهای ترانزیتی از قوانین بین المللی ترابری کالا استفاده میشود. قطارها با توجه به مسیرهای ریلی که امروزه درحال توسعه هستند به امکان خوبی برای ترانزیت تبدیل شدهاند.
کشور ایران قابلیت سرویسدهی حملونقل ریلی بینالمللی کالا را به کشورهای متعددی از جمله ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان، قزاقستان، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان، افغانستان، پاکستان، ترکیه، سوریه، روسیه و چین داراست.
کالای وارداتی اصلی که از طریق ناوگان حملونقل ریلی وارد کشور شدهاند عبارتند از آهن، فولاد، و میله آهنی، ورقه آلومنیوم، برنج، مس، و فلزات دیگر، کودهای شیمیایی، پنبه و نخ پنبه، ماشینآلات صنعتی، موادغذایی مانند برنج، گندم، ذرت، سولفور و محصولات مشابه
خدمات حملونقل ریلی بینالمللی شامل انجام امورات گمرکی در گمرک کشور ورودی، اخذ مجوز حملونقل از سازمان حملونقل ریلی جمهوری اسلامی ایران، اخذ مجور حملونقل از خانه گمرک ایران، انجام امورات مربوط به ردگیری واگنها، خدمات باربریو حملونقل ریلی، واردات کالا، تخلیه کالا، تخلیه و حمل به انبار (انبارداری رایگان به مدت 30 روز)، تخلیه در انبار، قراردادن کالا در کانتینرها در انبار، توزیع کالا در مقصد نهایی و... میباشند.
در کشور ما این شیوه حملونقل کاربرد کمیدارد. این روش لجستیک ترانزیت عدم عبور از کریدورهای ترانزیتی بندری را شامل میشود و به علت عدم درگیری کشورهای خارجی در خرید و فروش و حمل، تابع قوانین تجارت و ترابری داخلی کشور است.
خدمات حملونقل دریایی کالا شامل محدود به یک شیوه لجستیک نمیباشد و روشهای مختلفی از جمله روش (کراس استافینگ) Cross Stuffing، روش (ترانشیپ) Transshipment، روش (چارترینگ) Chartering، روش گروپاژ و پروژهای، حملونقل دریایی کالاهای فله (BULK)، استفاده از کانتینر یخچالی.
کالای مختلفی در قالب سرویسهای پیک، پست و ترانزیت قابلیت حمل لجستیک از طریق ناوگان هوایی رادارند. اگر در حمل کالا با استفاده از هواپیما، از کریدورهای مرزی عبور نشود به آن حمل هوایی داخلی بار گفته میشود.
حملونقل داخلی زمینی شامل خدماتی همچون اتوبار، پیک، پست، تاکسیهای تلفنی و اینترنتی، سرویسهای خرید کالا و.. هستیم. در این سرویسها از مرزهای کشور عبور نمیشود.
این سرویسها با استفاده از ناوگان ریلی کالا مورد نظر تجاری را حمل میکنند. ترانزیت داخلی با قطار از طریق خطوط ریلی نیازی به عبور از مرزهای کشور نیست. با توسعه این روش و وجود کریدورهای داخلی مناسب از ترافیک و آلودگیهای زیست محیطی و صوتی جلوگیری میشود.