حمل و نقل ریلی ساز و کاری متناسب برای حمل و نقل انواع بار و کالا در مقیاس بالا می باشد. قطارها به دلیل دارا بودن کابین های بزرگ که نوع آنها با توجه به نوع بار ترابری شده مشخص می شود، توانایی باربری کالای حجیم را به صورت مطمئن و سریع از طریق خطوط ریلی کشور دارا هستند. عوامل و افراد مسئول متعددی در رسیدن محصولات، مواد اولیه و کالای تجاری به مشتری مقصد دخیل هستند. شرکت حمل و نقل ریلی، راه آهن، بارنامه، بلیط، مشتری و نمایندگی های مجاز در این حوزه فعال هستند. منظور از ترانزیت ریلی در این نوشته حمل کالا از طریق راهآهن به صورت داخلی یا بین المللی است. ترانزیت محمولات از طریق جاده های ریلی با انعقاد قرارداد حمل و صدور بارنامه برای حمل بار همراه خواهد بود که در آن شرکت در قبال حمل کالای مشتری مسئولیت خواهد داشت.
قوانین حمل و نقل توسط دولت، شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران و سازمان راهداری تعیین می شوند. همچنین قوانین و مقررات گمرک و ترخیص در حمل بین المللی نقش دارند.
راه آهن و حمل و نقل ریلی نقش کمی را در زمینه ی تجارت حمل و نقل بین المللی داراست. استفاده صحیح از ناوگان ریلی و ایجاد فضای مناسب برای حمل و نقل کالای ترابری شده از راه آهن مقصد تا محل دریافت مشتری پایانی، باعث توسعه و افزایش درخواست مشتریان در این حوزه خواهد بود.
در رابطه با افزایش سهم حمل و نقل ریلی کشور، نظرات متعددی از طرف مسئولان ارائه می شود. برای مثال معاون برنامه ریزی سازمان حمل و نقل جاده ای، در سال 96 بر این عقیده است که بالا بردن عوارض حمل و نقل زمینی در مناطق نزدیک به کریدور های راه آهن، استفاده مشتریان از این ساز و کار افزایش خواهد یافت.
حمل و نقل بین المللی کالا از طریق خطوط ریلی به همکاری دو یا چند کشوری که قطار از آنها عبور می کند نیاز دارد. قوانین و مقررات بین المللی از قبل تعیین شده و توسط همه ی کشور های مسئول تایید می گردد.
راه آهن موظف است باربری ریلی را به گونه ای برنامه ریزی، هدایت و کنترل کند که سیر و حرکت ناوگان متعلق به کلیه شرکتهای حمل و نقل ریلی (اعم از دولتی و غیر دولتی) در شرایط یکسان از نظر تعرفه دسترسی و استفاده از شبکه امکان پذیر گردد. یک شرکت حمل و نقل ریلی می تواند با اخذ مجوز از مراجع ذی ربط در دیگر شقوق ترابری نیز فعالیت نماید. خدمات وابسته به حمل و نقل ریلی شامل سرویسهای مرتبط با امر ناوگان و شبکه، امور پایانه های تعمیرات، امور بهره برداری از ناوگان و پشتیبانی های فنی و مهندسی و سیستم های کنترل و ناوبری قطار و کلیه تجهیزات و سرویسهای فنی تعمیر و نگهداری خطوط و شبکه ریلی و سرویسهای ارتباطی (مخابراتی) و علائم باشد.
با توسعه زیرساخت های حمل و نقل ریلی می توان سهم بالایی از ترانزیت بین المللی را به کشور اختصاص داد. کشور های آمریکا، روسیه، چین، هند، کانادا، آلمان، فرانسه، برزیل، مکزیک و آرژانتین در این حوزه پیشگام هستند.
خدمات شرکت های حمل و نقل ریلی:
شرکت حمل و نقل ریلی شخصیت حقوقی است که توسط اشخاص حقیقی و حقوقی با اخذ مجوز از شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران که در این قانون راه آهن نامیده می شود و با تأمین ناوگان (لکوموتیو و یا واگن) مورد نیاز به منظور جابه جایی (کالا، مسافر) تأسیس می گردد. شرکت های حمل و نقل ریلی در ابتدا به بررسی شرایط لجستیک باربری می پردازند و در صورت توانایی انجام سرویس، به مذاکره و دریافت مشخصات مشتری می پردازند. خدمات حمل بار ریلی با کانتینر 20 و 40 فوت، کانتینر مسقف، کانتینر لبه دار، کانتینر مخزن دار در این حوزه به مشتریان ارائه می شوند.
تجربه یک شرکت در ترابری یکی از فاکتور های رقابتی و جلب اعتماد مشتری محسوب می شود. برای مثال یک شرکت حمل و نقل ریلی که در ترانزیت به آسیای میانه تجربه فراوان دارد برای حمل و نقل در آسیای میانه از فاکتور رقابتی برخوردار است.
مقررات حمل و نقل ریلی:
در حمل و نقل ریلی پروتکل ها و کنوانسیون های متعددی برای تنظیم استاندارد ها وجود دارد. این توافق های بین المللی موجب سهولت ارتباطات تجاری بین کشور ها می شود. قانون تشکیل شرکت سهامی راه آهن جمهوری اسلامی و اساسنامه مربوط، کنوانسیون بین المللی حمل و نقل مسافر و توشه به وسیله راه آهن، کنوانسیون بین المللی حمل ونقل کالا به وسیله راه آهن (CIM)، کنوانسیون جامع حمل و نقل بین المللی راه آهن (COTIF)، پروتکل اصلاحی کنوانسیون جامع حمل و نقل بین المللی با راه آهن، کنوانسیون حمل و نقل بینالمللی با راه آهن (FITOC) و پروتکل اصلاحی کنوانسیون حمل و نقل بین المللی (FTTOC) در این حوزه فعالیت دارند. مقررات خارجی حمل و نقل ریلی محدود به موارد بالا نیست و مجامع دیگری نظیر اتحادیه بین المللی کنگره های راه آهن (IRCA)، کنوانسیون حمل و نقل بین المللی راه آهن (COTIF)، اتحادیه بین المللی راه آهن ها (UIC) و اتحادیه واگن های باری(RIV) که نوعی موافقت نامه استفاده متقابل از واگن های باری در حمل و نقل بینالمللی محسوب می شود نیز بخش عظیمی از اطلاعات این حوزه را در بر می گیرد.
مجامع دیگر خارجی در حوزه ی ترانزیت ریلی شامل مقاله نامه حمل و نقل کالا با راه آهن (SMGS)، کمیته ی بین المللی حمل و نقل راه آهن (IRTS)، اتحادیه تعرفه های راه آهن بالکان و خاور نزدیک (BPO)، سازمان بین دولت های حمل و نقل بین المللی با راه آهن (OTIF) و شرکت بین المللی اینتر کانتینر و اینتر فریگو (ICF) میباشد.
اهمیت نوع کالا در تعیین شرایط حمل و نقل کالا:
یکی از مواردی که در تعیین ناوگان حمل و نقل بین المللی و داخلی کالا نقش دارد نوع کالاست. برای مثال استفاده از حمل و نقل ریلی به دلیل مصرف سوخت کمتر، ایمنی بالاتر، درگیری کمتر نیروی انسانی و کیفیت حمل، می تواند انتخاب مطمئنی در حمل فولاد باشد.
یکی از انواع کالاهایی که به صورت رایج توسط ناوگان حمل و نقل ریلی، ترابری می شوند، مواد معدنی هستند که برای ترانزیت آنها باید از واگن های مناسب استفاده شود. در حمل سنگ آهن از واگن لبه بلند، گندله آهن از واگن های مسقف، زغال سنگ از واگن فله بر، پودر آلومینیوم از واگن مسقف ویژه حمل پودر آلومینیوم، آهن آلات (رول، ورق، ...) از واگن لبه کوتاه، شمش و اسلب از واگن های لبه کوتاه و برای حمل سیمان و کلینگر از واگن های مسقف استفاده می شود.
فناوری حمل و نقل ریلی:
استفاده از فناوری جدید و به کارگیری صنعت توسعه یافته در حوزه حمل و نقل ریلی به بالا رفتن درآمدزایی و بهینه سازی سرویس دهی خواهد شد.اما لازم به ذکر است که هزینه سرمایه گذاری، نگهداری و بهره برداری از شبکه باربری ریلی با راه آهن سریع به مراتب بالاتر از شبکه های ریلی معمولی می باشد و استفاده کنندگان از راه آهن سریع به واسطه بهره مندی از منافع آن باید هزینه بیشتری را در مقایسه با سایر مدل های لجستیک ترانزیت کالا متقبل شوند.
محتویات قرار داد حمل مشمول موارد زیر است: