ماده چسباننده ملات گل و کاهگل، خاک رس است. پولک های خاک رس پس از مکیدن آب به صورت خمیری در آمده و دانه های ماسه خاک را به یکدیگر می چسبانند. این ملات ها از قدیمی ترین ملات ها هستند و در نخستین ساختمان هایی که بشر بنا کرده به کار رفته است. هم اکنون نیز در ساختمان های خشتی و گلی و حتی آجری و سنگی بسیا ری از روستاها این ملات به کار می رود. برای ساختن ملات گل، آخوره می بندند و در آن آب می اندازند و صبر می کنند تا پولک های خاک رس آب بمکند.
پس از آن ملات را خوب ورز می دهند و به مصرف می رسانند. چون ملات گل پس از خشک شدن جمع شده و ترک می خورد. به آن کاه می زنند که آن را مسلح کرده و از ترک خوردن آن جلوگیر ی کنند. برای ساختن این ملات نیز آخوره ای از خاک و کاه می سازند و در آن آب می اندازند تا خاک گل شده و کاه خیس خورده و نرم شود. پس از آن ملات را خوب ورز می دهند و به مصرف می رسانند.
ملات کاهگل برای اندود ساختمان ها ی گلی، زیرسازی اندود گچی و آب بندی بام ساختمان ها مصرف می شود. ملات کاهگل به علت سبکی وزن، عایق حرارتی خوبی است و از این رو در گذشته سقف زیرین شیروانی های دو پوشه را با این ملات از داخل اندود می کردند تا جلو ورود گرما از سقف را بگیرند. چنانچه در آب ملات کاه گل کمی نمک طعام اضافه کنند، به علت خاصیت جذب و نگهداری رطوبت که در نمک وجود دارد، ملات بیشتر خمیری می ماند و بهتر جلو عبور آب را می گیرد. به علاوه از آنجا که نمک درجه انجماد آب را پایین می آورد، در فصول سرد این ملات دیرتر یخ می زند. در ساختن کاهگل برای نما باید از کاه نرم و ریز استفاده کرد.
ملات گل آهک
دو اشکال عمده در ملات گل وجود دارد، یکی انقباض ناشی از خشک شدن و ترک خوردن و دیگری وارفتن ملات در آب و آ ب شستگی. افزودن آهک به خاک، این دو اشکال را برطرف کرده و آن را تخفیف می دهد. ملات گل آهک ملاتی است آبی و برای گرفتن نیازی به دی اکسید کربن ندارد. سیلیس و آلومین خاک رس در صورت وجود آب با آهک ترکیب شده و سیلیکات و آلومینات کلسیم به وجود می آید که در برابر آب شستگی و وا رفتن مقاوم هستند.
از این رو برای اینکه ملات گل آهک خوب به عمل آید، باید مرطوب بماند. ملات گل آهک نیز مانند ملات گل از قدیم در نواحی روستایی و به ویژه در نقاط مرطوب به کار رفته است. این ملات در بعضی جاها، ملات حرامزا ده یا گل حرامزاده نامیده می شده است. این ملات چون آبی است برای فرش کردن، آجرکاری و سنگ کاری مناسب است.