صورت وضعیت همان گونه که از نام آن بر می آید، صورت یا لیستی از وضعیت و مجموعه خدمات انجام شده در پروژه است. در قراردادهای عمرانی مصالح و مواد تهیه شده، حمل این مواد و مصالح، هزینه ساخت و ترکیب مواد و … نیز در صورت وضعیت گزارش می شود. هدف از تهیه صورت وضعیت ارائه درخواست مالی از بابت عملیات و خدمات انجام شده برا اساس قرارداد است.
با توجه به انواع قراردادهای عمرانی صورت وضعیت به شکل ها و در فرمت های مختلفی تنظیم می شود. صورت وضعیت فهرست بهایی و متر مربع دو فرمت پرکاربرد و معروف در صورت وضعیت نویسی است. در کل می توان اینگونه بیان کرد که صورت وضعیت بسته به نوع پرداخت ها در قراردادهای عمرانی تهیه و تنظیم می شود. پیمانکار معمولاً در انتهای هر ماه مقادیر کارکرد عملیاتش را در قیمت های توافق شده ضرب می کند و با ضرائب توافق شده درخواست مالی خود را ارائه کند.
نحوه تنظیم صورت وضعیت ها
در این بخش عمرتن سافت دو نوع متداول صورت وضعیت را بررسی می کنذ. صورت وضعیت فهرست بهایی و صورت وضعیت مترمربع یا سرجمع.
صورت وضعیت فهرست بهایی
قراردادهایی که به صورت فهرست بهایی تنظیم می شوند در کل نوعی از قراردادهای بهای واحد هستند. به عبارت دیگر تنظیم صورت وضعیت تمامی قراردادهای بهای واحد، کما بیش شبیه به صورت وضعیت فهرست بهایی تنظیم می شود.برای تهیه این نوع صورت وضعیت ها در ابتدا باید ریز مقادیر عملیات انجام شده اندازه گیری شود. این ریز مقادیر ریز متره نیز گفته می شود. در تنظیم ریز متره چندین نکته باید رعایت شود. ریز متره همواره باید قابل کنترل باشد. در ریز متره هیچ عدد یا مقداری نباید بدون مرجع نوشته شود. برای تنظیم ریز متره باید تا حد امکان عملیات اجرایی را تفکیک نمود و ریزترین بخش عملیات انجام شده نیز لیست شود.
تهیه صورت جلسه دومین مرحله از تنظیم صورت وضعیت است. پس از انجام و تکمیل هر قسمت از کار باید عملیات انجام شده طی صورتجلسه ی به تایید ناظر برسد. برخی از صورت جلسات نیز باید در حین اجرای عملیات و بر اساس نقشه های اجرایی، مشخصات فنی عمومی، مشخصات فنی خصوصی و دستور کارها تهیه شوند.صورت جلسه باید شامل حداقل اطلاعات زیر باشد.
صورت جلسات باید به امضای پیمانکار، مهندس ناظر مقیم، مهندس مشاور و کارفرما (در موارد تعیین شده) برسد. تمامی صورت جلسات باید توسط کارفرما به مهندس مشاور برای اعمال در صورت وضعیت به همراه موضوع کار و جدول خلاصه مقادیر ابلاغ شود. صورت جلسات فاقد ابلاغ کارفرما معتبر نبوده و قابل استناد نیست.
ابلاغ صورت جلسات توسط کارفرما به منظور مستندسازی مدارک و صورت جلسات بوده و از تعهدات و مسوولیت های مهندس مشاور و پیمانکار نمی کاهد. تاریخ ابلاغ کارفرما باید با زمان اجرای عملیات موضوع صورت جلسه مطابقت داشته باشد و ابلاغ صرفاً با مسوولیت و تایید بالاترین مقام دستگاه اجرایی می تواند در زمان دیگر انجام شود. هرگونه پرداخت به پیمانکار از بابت کار انجام شده ( در ارتباط با موضوع صورت جلسه) قبل از تنظیم و ابلاغ صورت جلسه مجاز نیست.
پس از تنظیم ریز متره و صورتجلسه انجام عملیات اجرایی باید خلاصه متره تهیه شود. در تهیه خلاصه متره با توجه به ردیف های موجود در فهرست بها، ردیف های ریز متره ای که مربوط به یک ردیف از فهرست بها هستند تجمیع شده و در توضیحات آن شماره صورتجلسه یا صورتجساتی که این ریزمتره ها در آن گنجانده شده است آورده می شود. بدین ترتیب هم کنترل مقادیر صورت وضعیت راحت تر خواهد شد هم و به راحتی می توان مقادیر را در صورتجلسات مربوطه کنترل نمود.
امروزه معمولاً این صورت وضعیت ها توسط نرم افزارها تهیه می شوند. در این نرم افزار ها باید ابتدا ریز متره وارد شود و در ورود ریزمتره نیز باید شماره صورتجلسات ذکر شود. این نرم افزارها قابلیت تهیه صورتجلسات را نیز دارند. در صورتی که اطلاعات با ترتیب مناسب در این نرم افزار ها وارد شود هم صورتجلسات و هم ریز متره ها و خلاصه متره ها به راحتی قابل استخراج خواهد بود. پس از وورد مقادیر و انتخاب ردیف های مناسب از فهرست بها برای این مقادیر، مقادیر فهرست بها قابل گزارش گیری است. تنظیم ضرایب پیمان مرحله بعدی تهیه صورت وضعیت است. برای آشنایی بیشتر در این مورد ضرایب فهرست بها را مطالعه نمایید.
مصالح پایکار نیز در صورت وضعیت آورده می شوند. مصالح پای کار، مصالحی است که برای اجرای آیتم ها، مورد نیاز باشد و به طرق مختلف در کار استفاده شود. ورود همه مصالح مورد نیاز پروژه به صورت یکجا امر معقولی نیست، این مصالح باید طبق برنامه زمانبندی اجرای کار به کارگاه وارد شوند. مصالح پای کار باید مطابق با مشخصات فنی کار باشد، و به طور مرتب به شکلی انبار شود که قابل اندازه گیری یا شمارش باشد. هنگام ورود مصالح به کارگاه، باید صورت جلسه ورود که در آن، نوع، مقدار و تاریخ ورود مشخص شده است، تنظیم شود. ورود اطلاعات مصالح پایکار در صورت وضعیت نیز با توجه به این صورتجلسات انجام می شود. بهای واحد مصالح پایکار از فصل مربوطه در فهرست بها آورده می شود و برای پرداخت این بها در 70 درصد ضرب می شود.
تجهیز کارگاه نیز قسمتی دیگر از صورت وضعیت است. مبلغ تجهیز کارگاه به دو صورت درصدی از مبلغ کل و یا مقطوع در نظر گرفته می شود. در هرصورت ضرایب مربوط به قرارداد در مبلغ تجهیز کارگاه ضرب نمی شوند. اگر این مبلغ به صورت درصدی از مبلغ کل باشد، صرفاً درصدی از مبلغ کل بدون ضریب خواهد شد. مبلغ مقطوع تجهیز کارگاه نیز همواره مقطوع است و پس از اعمال ضرایب به مبلغ کل، با این مبلغ جمع خواهد شد. بخش حمل مواد و مصالح، کارهای دستمزدی و اقلام فاکتوری نیز قسمت های دیگر صورت وضعیت فهرست بهایی هستند.معمولاً در یک صورت وضعیت باید بخش های زیر وجود داشته باشد:
صورت وضعیت متر مربع
صورت وضعیت های سرجمع داری دو بخش هستند. بخش اول که براساس ساختار شکست کار تنظیم می شود و صرفاً براساس پیشرفت کار، درصدهای مربوط به هر ردیف نوشته می شود. در این بخش ضریبی اعمال نخواهد شد. ساختار شکست کار بخشی از قرارداد است و طرفین قرارداد بر سر درصدها و تقسین بندی های آن به توافق می رسند.
این ساختار قابل تغییر نیست و کارهای انجام شده (طبق نقشه ها و مشخصات اولیه) باید به نحوی در این تقسیم بندی و ساختار گنجانده شوند. بسته به حجم و نوع کارهای قرارداد، چندین ساختار شکست مجزا برای یک قرارداد می تواند وجود داشته باشد. به عنوان مثال اگر پروژه ای چندین ساختمان مجزا و محوطه و دیوار داشته باشد، برای هریک از موارد ذکر شده یک ساختار شکست وجود خواهد داشت. در تهیه صورت وضعیت هر بخش از ساختار شکست آن استفاده خواهد شد.