انواع قراردادها از نظر روش پرداخت

روش پرداخت، انعکاس دهنده میزان عدم قطعیت در پروژه است. از این رو، مشخص می شود که یکی از تفاوتهای اساسی بین انواع مختلف قراردادها، نحوه اداره کردن ریسک ها و پرداخت بابت آنهاست که می تواند در محدوده ای قرار گیرد. انواع مختلفی از رو شها پرداخت در قراردادها مبتنی بر هزینه تا قراردادهای مبتنی بر قیمت، از قراردادهای برای تهیه کالاها، دریافت خدمات و انجام پروژه های مختلف وجود دارد، ولی می توان آنها را در دو گروه وسیع طبقه بندی کرد.

انتخاب روش پرداخت باید با در نظر گرفتن قراردادهای بازپرداخت هزینه و قراردادهای مبلغ مقطوع عوامل زیادی انجام شود که برخی از این موارد شامل دوره عمر پروژه، ریسک های شناخته شده، مشکلات و چالش های تکنولوژی و البته توانایی کارفرما در بیان خواسته های خود بدون آنکه بعداً دچار تغییرات شود، یا به عبارت دیگر میزان دقت در تعریف پروژه است. طیف کامل انواع قراردادها بین دو نوع مبلغ مقطوع و قراردادهای زمان و مواد(مصالح)، بازپرداخت هزینه در حرکت است که در بین آنها نوع دوگانه ای از قراردادها با عنوان جای دارد. لازم به ذکر است در بسیاری از موارد در یک پروژه می توان از چند نوع قرارداد استفاده نمود.

قراردادهای مبلغ مقطوع

در قراردادهای با مبلغ مقطوع، مبلغ قرارداد مبلغی است که به طور معمول در زمان انعقاد قرارداد تعیین می شود، البتهدر موارد خاصی امکان تغییر نیز برای مبلغ قرارداد در نظر گرفته می شود. در مواردی که مبلغ قرارداد قابل تغییر است، ممکن است قرارداد دارای سقف مبلغ 1 یا مبلغ هدف 2 یا هردو باشد. در صورت وجود سقف برای مبلغ یا مبلغ هدف درقرارداد، این مبلغ ها نباید قابل تغییر باشند، مگر در شرایط ویژه ای که در قرارداد پیش بینی شود.استفاده از قراردادهای مبلغ مقطوع به طور معمول احتیاج به نظارت اداری کمتری در مقایسه با قراردادهای مبتنی برهزینه دارد لیکن، اگر پرداخت در این نوع قرارداد برا اساس میزان پیشرفت باشد، در آنصورت نظارت بر میزان پیشرفتپیش از پرداخت ضروری خواهد بود.

ریسک های روش قراردادی مبلغ مقطوع در یک پروژه می تواند بدین صورت باشد که خواسته های پروژه به صورت دقیق مشخص نباشد یا اینکه پس از انعقاد قرارداد، کار دچار تغییرات شود. تغییرات در محدوده کار، همیشه امکانپذیر است ولی قیمت آن باید پرداخت شود. هر تغییر به عنوان یک فرصت برای پیمانکار (فروشنده) برای ادعا محسوب می شود. تغییرات محدوده کار در قراردادهای مبلغ مقطوع به دلیل نامشخص بودن نحوه بازپرداخت هزینه آنها، بسیار زیان آور و مشکل آفرین خواهد بود.

موضوع دیگری که باید از طرف کارفرمایان به دقت مورد توجه قرار گیرد، این است که در این نوع قرارداد، ریسک بیشتری مورد توجه پیمانکار است، از این رو به طور منطقی پیمانکاران باید حاشیه سود بیشتری را در پیشنهاد خود منظور نمایند تا هزینه های احتمالی را پوشش دهد. البته همیشه موضوع بدین ترتیب نیست، به ویژه زمانی که رقابت در مناقصه های دولتی بسیار فشرده باشد. در ایران این دسته از قراردادها با نام قیمت مقطوع یا یک قلم شناخته می‌شوند.

قراردادهای Fixed Price

این قرارداد یکی از متداول ترین نوع قراردادها است. در این نوع قرارداد بین کارفرما و پیمانکار مبلغ ثابتی تعیین می‌شود و در ازای انجام کل کار پرداخت می‌شود. این نوع قرارداد برای کارفرما ریسک کمتر و برای پیمانکار ریسک بیشتری دارد. زمانی که نوع و دامنه کار تقریبا مشخص باشد پیشنهاد می شود که از این نوع قرارداد استفاده شود. این نوع قرارداد همان نوع از قیمت مقطوع است و شامل قسمت هایی از کار بوده که کارفرما برای آنها حجم مشخص و قیمت مقطوع در نظر گرفته است.

شاخص ترین اقلام موجود در این قسمت از فهرست بها، تجهیزات هستند که کاملاً مقدار و قیمت آنها مشخص است. برخی از قسمت های اجرایی در حیطه سیویل نیز در این قسمت گنجانده می شود که برای اجرای آنها پیمانکار، مبلغ کاملاً مقطوعی را دریافت خواهد داشت. این قسمت از کار نیازمند توجه ودقت ویژه پیمانکار و کارفرما است. خصوصا پیمانکار بایستی توجه ویژه به اجرا، اندازه گیری کار انجام شده و سیستم حسابداری صنعتی جهت تهیه قیمت تمام شده داشته باشد تا هر زمان از سود ده بودن اجرای کار مطمئن شود. در این نوع قرارداد، پیمانکارکل کار تعریف شده را با هزینه مشخص انجام می دهد.

شناسایی، فهرست و لیست ریسک های قراردادهای Fixed Price

شناسایی ریسک فرآیندی دقیق، موشکافانه و کاوشگرانه است که از طریق تعامل با افراد به شناسایی ریسک های پروژه می پردازد. روند شناسایی ریسک، روندی کیفی است که هدف شناسایی و توصیف ریسک های مؤثر بر اهداف پروژه، طی می شود. در یک نگاه دقیق تر، شناسایی ریسک فرآیند تعیین ریسک های مؤثر بر پروژه و تعیین مشخصه های هر یک از آنها و مستندسازی آنها است. انجام شناسایی ریسک پروژه منوط به زمانی خاص از اجرا نیست، بلکه اجرایاین فرآیند باید به طور ضابطه مند و در طول اجرای پروژه باشد.

همواره باید به یاد داشت احتمال اینکه یک ریسک شناسایی شده به سادگی رخ دهد، خیلی کم است. شناسایی ریسک ها باعث کاهش ریسک کلی پروژه می شود. این واقعیت است که منابع محدودی درباره نحوه شناسایی ریسک وجود دارد، اما در مراحل مختلف تحقیق جهت شناسایی ریسک، با توجه به شرایط مختلف، از روش های گوناگونی در تعیین ریسک های قراردادهای Fixed Price در پروژه های عمرانی استفاده شده است.