انواع سد بر اساس کاربرد

انواع سد بر اساس کاربرد کدام هستند؟
در بخش های قبلی، انواع سدها را بر اساس مصالح مورد استفاده و ساختار معرفی کردیم. هر یک از این سدها برای یک یا چند کاربری مورد استفاده قرار می گیرند.

به طور کلی، انواع سدها بر اساس کاربرد را می توان به موارد زیر تقسیم کرد:

• مخزنی.
• انحرافی.
• تاخیری، رسوب گیر و اصلاحی.
• صندوقه ای.
• تلمبه ذخیره ای.
• زیرزمینی.
• باطله.

کاربرد سد مخزنی چیست؟
«سدهای مخزنی» (Storage Dams)، به منظور ذخیره آب در فصل های بارندگی و آزادسازی آن در فصل های خشک یا هنگام افزایش نیاز به آب مورد استفاده قرار می گیرند. آب ذخیره شده در سدهای مخزنی را می توان برای مصارف خانگی، کشاورزی و تولید برق استفاده کرد.

در اکثر موارد، هدف اصلی از ساخت سد، ذخیره آب است. به این ترتیب، هنگام بحث کلی در مورد سدها، منظور سدهای مخزنی است؛ مگر اینکه به کاربری دیگری در بحث اشاره شده باشد.

کاربرد سد انحرافی چیست؟
«سدهای انحرافی» (Diversion Dams)، تمام جریان آب موجود در رودخانه را از مسیر اصلی به سمت مسیر مشخص شده منحرف می کنند.

معمولا هدف اصلی در سدهای انحرافی، انتقال آب به آبراه های مصنوعی یا کانال ها برای مصارف کشاورزی، تولید برق و غیره است. سد تاریخی الکفره در کشور مصر را می توان به عنوان قدیمی ترین سد انحرافی شناخته شده در نظر گرفت.

سدهای انحرافی به صورت خاکی، پشتبنددار، قوسی و وزنی طراحی می شوند.

کاربرد سد تاخیری چیست؟
کاربرد اصلی «سدهای تاخیری» (Detention Dams)، کنترل سیلاب ها است. این سدها، با ذخیره آب در فصل های پربارش، از آسیب های احتمالی سیل به پایین دست جلوگیری می کنند.

کاربرد سد رسوب گیر چیست؟
«سدهای رسوب گیر» (Debris Dams)، نوعی از سدهای تاخیری هستند که به منظور جمع آوری رسوبات رودخانه مورد استفاده قرار می گیرند.

شن، ماسه، سنگریزه، تکه چوب و مواد دیگر معمولا به همراه جریان آب حرکت می کنند. تجمع این مواد در پایین دست سدها می تواند باعث مشکلاتی نظیر فرسایش بستر رودخانه، تغییر جریان آب و غیره شود. سدهای رسوب گیر با نگه داشتن مواد رسوبی و زباله ها در بالادست، از رخ دادن مشکلات احتمالی جلوگیری می کنند.

کاربرد سد اصلاحی چیست؟
«سدهای اصلاحی» (Check Dams)، نوعی از سدهای تاخیری کوچک و در برخی از موارد، موقتی هستند که معمولا به منظور کاهش فرسایش از طریق کاهش سرعت جریان آب مورد استفاده قرار می گیرند. از کاربردهای دیگر سدهای اصلاحی، کنترل کیفیت آب و افزایش سطح آب زیرزمینی (در نواحی کم آب) است.

کاربرد فرازبند یا سد صندوقه ای چیست؟
فرازبندها یا «سدهای صندوقه ای» (Coffer Dam)، سازه های موقتی با عملکردی مشابه با سدهای انحرافی هستند. سدهای صندوقه ای، با انحراف جریان آب به یک مسیر دیگر، فضای مورد نیاز برای ساخت سد اصلی را فراهم می کنند. این نوع سدها معمولا در بالادست یا اطراف محل ساخت سد اصلی ساخته می شوند.

کاربرد سد تلمبه ذخیره ای چیست؟
سد یا در اصل «نیروگاه تلمبه ذخیره ای» (Pumped-Storage Hydroelectricity)، نیروگاهی است که با ذخیره آب بالادست و پمپاژ آن به توربین ها، زمینه تولید برق را فراهم می کند.

کاربرد سد زیرزمینی چیست؟
«سدهای زیرزمینی» (Underground Dams) یا «سدهای آب زیرزمینی» (Groundwater Dams)، برای به دام اندختن و ذخیره آب زیرسطحی جهت استفاده در یک ناحیه خاص استفاده می شوند.

در برخی از موارد، سدهای زیرزمینی به منظور جلوگیری از ورود آب شور به سفره های آب زیرزمینی مورد استفاده قرار می گیرند. کاربرد اصلی این سدها در مناطقی با ذخایر آب کم است.

کاربرد سد کمکی چیست؟
«سد زینی» (Saddle Dam)، یک نوع سد کمکی است که به منظور افزایش ذخیره مخزن اصلی یا محدود کردن محدوده مخزن برای افزایش بهره وری مورد استفاده قرار می گیرد.

سدهای زینی معمولا در قعر دو تپه (به شکل زین) و عقب تر از سدهای اصلی ساخته می شوند. با سرازیر شدن آب از طرفین به درون این ناحیه و ذخیره آن، کنترل بر روی ذخیره مخزن اصلی افزایش می یابد.

کاربرد سد باطله چیست؟
«سدهای باطله» (Tailings Dams)، نوعی از سدهای خاکی هستند که به منظور جمع آوری باطله های حاصل از استخراج مواد معدنی مورد استفاده قرار می گیرند. سدهای باطله معمولا با مقطع ذوزنقه ای شکل ساخته می شوند.

برخلاف سدهای دیگر، ساخت این سدها در طول عمر معدن و به مرور صورت می گیرد. در ابتدای کار، یک پایه یا سد اولیه ساخته می شود و با پر کردن آن توسط مخلوط باطله و آب، ارتفاع آن افزایش می یابد.

کاربرد سد سلولی چیست؟
«سدهای سلولی» (Lock Dams)، بندهایی هستند که به منظور تغییر ارتفاع وسایل حمل و نقل آب مانند قایق و کشتی در یک کانال آب مورد استفاده قرار می گیرند.

کاربرد آب شکن چیست؟
آب شکن ها یا «سدها جناحی» (Wing Dams)، به منظور تغییر سرعت جریان آب ساخته می شوند. آب شکن بر خلاف دیگر سدها، مسیر رودخانه را به طور کامل مسدود نمی کند؛ بلکه با بستن بخشی از مسیر، سرعت جریان آب در مرکز رودخانه را افزایش و سرعت جریان آب در کناره ها را کاهش می دهد.

این عملکرد باعث کاهش نرخ تجمع رسوبات در رودخانه می شود.