هدف از احداث سد

هدف از احداث سد چیست؟
سد، سازه ای است که برای مقاصد متعددی از جمله تامین برق، تامین آب کشاورزی، تامین آب آشامیدنی، جلوگیری از سیل، احیای زمین، انحراف مسیر آب و ترابری مورد استفاده قرار می گیرد.

در ادامه به معرفی اصلی ترین کاربردهای می پردازیم.

نیروگاه برق-آبی چیست؟
به نیرویی که از حرکت آب به دست می آید، انرژی آبی یا هیدرولیک گفته می شود. نیروگاه برق-آبی، نیروگاهی است که با استفاده از قوانین مکانیکی، انرژی هیدرولیک را به برق تبدیل می کند. یکی از کاربردهای اصلی سد، استفاده از آن به عنوان نیروگاه برق-آبی است.

انرژی الکتریکی حاصل از حرکت آب یا اصطلاحا «هیدروالکتریسیته» (Hydroelectricity)، از اصلی ترین منابع تولید برق در جهان به شمار می رود.

بسیاری از کشورها از رود یا رودخانه هایی با جریان مناسب بهره می برند. ذخیره این جریان با استفاده از سدها می تواند امکان تولید انرژی پاک را فراهم کند.

هم اکنون در ایران (سال 1399)، بین 10 تا 15 درصد از برق کشور توسط نیروگاه های برق-آبی تامین می شود.

تامین آب کشاورزی توسط سد چگونه انجام می شود؟
کنترل و ذخیره آب در سدها، اغلب به منظور تامین منابع مورد نیاز برای آبیاری و کشاوزی انجام می شود. در بسیاری کشورها، سدها به منظور انحراف جریان آب به کانال ها یا خطوط لوله برای آبیاری زمین های کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرند.

طبق تحقیقات صورت گرفته، بیشتر از 50 درصد از ذخایر آبی سدها در جهان، به مصارف کشاورزی اختصاص می یابد. در کشور ما نیز همین شرایط حاکم است. البته در برخی از موارد، آب سدها برای مصارفی نظیر توسعه مجتمع های شیلاتی نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

تامین آب آشامیدنی توسط سد چگونه انجام می شود؟
منبع آب آشامیدنی بسیاری از مناطق شهری در جهان، آب ذخیره شده در سدها یا سرریزها است. این ذخایر پس از انتقال به تصفیه خانه، طی فرآیند شیرین سازی به آب آشامیدنی تبدیل می شوند.

ظرفیت مخازن سدهای ایران تا سال 1395، حدود 49.6 میلیارد مکعب بوده است. در شهرهای بزرگ ایران، بین 30 تا 50 درصد آب آشامیدنی از طریق ذخایر سدها تامین می شود.

البته در مجموع، میزان ذخایر مورد استفاده برای آب آشامیدنی نسبت به میزان ذخایر مورد استفاده برای آبیاری محصولات کشاورزی بسیار کم است.

نقش سد در جلوگیری از سیل چیست؟
یکی دیگر از کاربردهای سد، جلوگیری از رخ دادن سیل در مناطق ساحلی و پربارش است. به عنوان مثال، سدهای تاخیری، با جمع آوری آب در بازه های زمانی مشخص، از رخ دادن سیل جلوگیری می کنند.

پس از عبور از این بازه ها یا رسیدن به یک سطح خاص، آب مخزن به طور کنترل شده و بدون تأثیر قابل توجه بر روی جریان رود، تخلیه می شود.

نقش سد در احیای زمین چیست؟
«احیای زمین» (Reclamation)، فرآیندی است که در آن، بخشی از زمین اقیانوس، دریا، دریاچه و بستر رودخانه برای مصارف مسکونی، تجاری و کشاوزی آماده استفاده می شود.

در این فرآیند، ابتدا باید از ورود آب به ناحیه مورد نظر جلوگیری کرد. سد یا خاکریز، سازه ای است که به این منظور مورد استفاده قرار می گیرد و امکان احیای زمین را فراهم می کند.

هدف از انحراف آب توسط سد چیست؟
سدهای کوچک معمولا به منظور انحراف آب برای مصارف کشاورزی، تولید برق، کنترل جریان آب، انتقال جریان به رودهای دیگر، ایجاد ذخایر آب زیزمینی و یا زهکشی آب باران مورد استفاده قرار می گیرند.

نقش سد در حمل نقل آبی چیست؟
ذخیره آب پشت سد می تواند میزان جریان آب در پایین دست رود را تغییر دهد.

در صورت ایجاد جریانی با عمق کافی، امکان استفاده از وسایل حمل نقل آبی مانند قایق یا کشتی برای جابه جایی در مسیر آب فراهم می شود. از سدهای بزرگ و سدهای سلولی می توان به این منظور استفاده کرد.