تعریف تاریخچه سدسازی

شروع سدسازی به چه دورانی بازمی گردد؟
شروع تاریخچه سدسازی به حدود 3000 سال پیش از میلاد مسیح در بین النهرین و خاورمیانه بازمی گردد. در این دوران، به منظور کنترل سطح آب رودهای دجله و فرات از سد استفاده می شد.

«سد جاوا» (Jawa Dam) در کشور اردن را می توان به عنوان اولین سد ساخته دست بشر در نظر گرفت.

این سد وزنی، با استفاده از دیوار سنگی به ارتفاع 9 متر و ضخامت 1 متر در طول 50 متر ساخته شده است.

قدمت «سد الکفره» (El-Kafara Dam) در کشور مصر به حدود 2800 تا 2600 سال پیش از میلاد بازمی گردد. هدف از ساخت این سد، کنترل و انحراف جریان آب بود.

البته شواهد نشان می دهند که سد الکفره در حین ساخت یا کمی بعد از اتمام ساخت، بر اثر بارش های شدید باران تخریب شد.

در دوران آمنمهات سوم و چهارم، کانالی به طول 15 کیلومتر برای اتصال «گودال فایوم» (Fayum Depression) به رود نیل در مصر حفر شد.

سپس دو سد بر روی رود نیل ساخته شدند تا به منظور جمع آوری بارش های سالانه و انتقال آن ها به زمین های کشاورزی مورد استفاده قرار گیرند.

مهندسی رومی ها را می توان به عنوان نقطه عطفی سدسازی در دوران باستان در نظر گرفت. مهندسان رومی ایده ساخت سدهایی با مخازن بزرگ برای جمع آروی آب و تامین دائمی مصارف خانگی در فصل های گرم را مطرح کردند.

استفاده رومی ها از ملات هیدرولیکی ضد آب، امکان ساخت سدهای بزرگ با مقاومت بالا را فراهم کرد.

«سد رود حمص» (Lake Homs Dam) و «سد خربقه» (Harbaqa Dam)، نمونه هایی از سدسازی رومیان در سوریه امروزی هستند.

بلندترین سد ساخته شده توسط رومیان، یکی از مجموعه «سدهای سابیاکو» (Subiaco Dams) بود که ارتفاع آن به حدود 50 متر می رسید.

در دوران ساسانی (حدود 400 سال پیش از هجرت)، سدهایی با کاربری های مختلف نظیر تولید نیرو برای چرخ های آبی و انحراف مسیر آب در ایران ساخته شدند.

از معروف ترین سد-پل های این دوران می توان به بند قیصر در شوشتر استان خوزستان اشاره کرد.

در قرون وسطی و در کشور هلند، سدها اغلب به منظور توقف جریان رودها، تنظیم سطح آب و جلوگیری از ورود آب دریا به باتلاق ها ساخته می شدند.

ساخت این سدها، معمولا در ورودی شهر صورت می گرفت؛ چراکه بستن راه آب در ورودی شهرها ساده تر بود.

به عنوان مثال، در حدود سال 1270 میلادی (648 شمسی)، یک سد برای کنترل آب رود آمستردام در مرکز این شهر ساخته شد.

با شروع انقلاب صنعتی در قرن 19 میلادی (قرن 13 و 14 شمسی)، اولین سدهای قوسی بزرگ با استفاده از مهارت های مهندسی و مصالح جدید ساخته شدند.

در سال 1856 میلادی (1234 شمسی)، ساخت اولین پل قوسی مهندسی شده در استرالیا به پایان رسید.

ساخت «سد پایین اسوان» (Aswan Dam) بر روی رود نیل در سال 1902 میلادی (1290 شمسی) را می توان به عنوان شروع دوران ساخت سدهای بزرگ دانست.

این سد با ارتفاع 36 متر و طول 1950 متر ساخته شد. تا آن زمان هیچ سدی با این ابعاد ساخته نشده بود. پس از اتمام ساخت، سد پایین اسوان به عنوان بزرگ ترین سد جهان شناخته شد.

دیگر پروژه عظیم و معروف سدسازی، «سد هوور» (Hoover Dam) در کشور آمریکا است.

این سازه در بین سال های 1931 تا 1936 میلادی (سال های 1309 تا 1314) با ارتفاع 221 متر و طول 379 متر به منظور کنترل سیلاب، فراهم کردن آب مورد نیاز برای کشاورزی و تولید برق ساخته شد. تا آن زمان، هیچ سازه بتنی به بزرگی سد هوور ساخته نشده بود.

از زمان سد هوور تا به امروز، سدهای بزرگ بسیار زیادی ساخته شده اند. بزرگ ترین سد ساخته شده در ایران، سد کارون 4 با ارتفاع 230 متر و طول 440 متر است.

البته سد بختیاری نیز یکی دیکر سدهای بزرگ در حال ساخت است که در صورت تکمیل، با ارتفاع 325 متر به بلندترین سد ایران و جهان تبدیل خواهد شد.

سد چیست؟
«سد» (Dam) یا بند، سازه ای است که به منظور توقف، تغییر یا انحراف جریان آب های سطحی و زیرزمینی برای مصارف کشاورزی، خانگی، صنعتی، تولید برق، پرورش آبزیان و ترابری مورد استفاده قرار می گیرد.

سد، برای کاربری های دیگری مانند جمع آوری باطله یا گرفتن رسوب آب نیز ساخته می شود. با این وجود، سدهای آبی یا هیدرولیکی، متداول ترین نوع سدها است.