کنترل کیفیت بتن غلتکی

شامل مجموعه اقدامات لازم برای ارزیابی میزان تطابق بتن اجرا شده با مشخصات فنی کنترل کیفیت بتن فرایند خواسته شده پروژه است که در اسناد پیمان درج شده یا توسط مهندس مشاور به پیمانکار ابلاغ می‌شود. هدف اصلی فرایند کنترل کیفیت ارزیابی و کنترل محصول تولید شده (بتن) بر مبنای خواسته های کارفرما بوده و لذا این فرایند توسط نماینده فنی کارفرما (دستگاه نظارت) استقرار یافته و راهبری می شود.

شامل مجموعه فعالیت ها، سامانه ها، و تدابیر مورد نیاز برای اطمینان از اجرای صحیح کلیه تضمین کیفیت فرایند مراحل عملیات بتن ریزی است به نحوی که از کفایت اقدامات و تمهیدات لازم برای تحقق کیفیت مطلوب بتن اطمینان حاصل شود. بر این اساس، فرایند تضمین کیفیت در واقع مجموعه اقداماتی است که در خصوص همه مراحل قبل ازتولید تا عمل آوری بتن باید توسط پیمانکار سازماندهی و اجرا شود.

به طور معمول، علیرغم اعمال کلیه تدابیر و تمهیدات لازم، کیفیت بتن تولیدی به دلیل شرایط متغیر اجرایی و محیطی، تغییرات کیفی مصالح، و نیز خطاهای انسانی همواره ثابت و یکسان نبوده و معمولاً متغیر است. به همین جهت، طراحی و مطالعه طرح اختلاط بتن غلتکی همواره برای مشخصاتی فراتر از مشخصات تعیین شده در مشخصات فنی مورد نیاز تعین شده در قرارداد انجام می پذیرد.

در شرایطی که سیستم تضمین کیفیت بتن استقرار یافته در کارگاه به شکل موثر جاری نبوده و از پویایی لازم برخوردار نباشد، دامنه تغییرات کیفی بتن تولیدی به همان نسبت بزرگ تر بوده و برای تحقق اهداف و مشخصات تعیین شده برای بتن و پذیرش بتن تولیدی در فرایند کنترل کیفیت، مشخصات فنی مبنای طراحی طرح اختلاط بتن غلتکی باید به میزان قابل توجهی (برای تامین حاشیه اطمینان مناسب) بالاتر از مشخصات فنی مبنای قرارداد در نظر گرفته شود. این موضوع قطعاً هزینه مصالح اولیه و تولید بتن غلتکی را به نحو محسوسی افزایش خواهد داد.

در سدهای بتنی وزنی متعارف، به طور معمول مقاومت فشاری و دوام بتن، دو شاخص مهم و تعیین کننده در کیفیت و مشخصات فنی مورد نیاز طراحی هستند و در زمان اجرا به راحتی می توان با ارتقای دو پارامتر کلیدی فوق در مشخصات فنی مبنای طراحی طرح اختلاط بتن، حاشیه اطمینان لازم برای پوشش نوسانات کیفی بتن تولیدی را تامین نمود. در سدهای وزنی بتن غلتکی شرایط و خواسته های مورد نیاز طراحی ممکن است کاملاً متفاوت باشد به گونه ای که افزایش مقاومت بتن در طراحی طرح اختلاط بتن غلتکی (و افزایش مقاومت بتن تولید شده) نه تنها موجب ایجاد حاشیه اطمینان بیش تر نشده بلکه در برخی موارد می تواند عملکرد بتن غلتکی را از بعد نیازهای طراحی تضعیف نماید.

در سدهای بتن غلتکی با مواد سیمانی کم و متوسط، ارتقای پارامترهای مورد نیاز طراحی در مشخصات فنی مبنای طراحی طرح اختلاط بتن غلتکی بسیار پیچیده بوده و به سادگی میسر نمی‌شود. بنابراین به عنوان یک اصل بسیار مهم، فرایند عملیات اجرایی باید به نحوی برنامه ریزی و سازماندهی شود که نوسانات کیفی بتن غلتکی تولیدی به حداقل ممکن کاهش یابد. در این شرایط، مشخصات فنی مبنای طراحی طرح اختلاط بتن غلتکی را می توان نزدیک به مشخصات فنی مورد نیاز طراحی بدنه سد در نظر گرفته و با اطمینان بیش تری خواسته های طراحی را برآورده نمود.

الزامات کنترل کیفی موثر

سرعت اجرا در سدهای بتن غلتکی، یکی از موثرترین عوامل در دستیابی به کیفیت مطلوب بتن و در عین حال عملکرد بهینه و کاهش هزینه تمام شده است. هر چه سرعت اجرای لایه های بتن ریزی افزایش یابد، یکپارچگی و نفوذناپذیری بدنه سد افزایش یافته و عملکرد بدنه سد بهبود می یابد. با توجه به سرعت پیشرفت بتن ریزی، زمانی که نتایج مقاومت فشاری نمونه های بتن غلتکی اخذ شده از یک لایه بتن در حین اجرا در سنین مورد نظر به دست می آید، لایه بتن مربوطه در عمق بخش اجرا شده سد (در عمق 10 متری یا بیش تر) قرار گرفته است.

بدیهی است در این شرایط، در صورت عدم تطابق نتایج به دست آمده با الزامات مشخصات فنی، برداشتن لایه مورد نظر از نظر اجرایی غیر ممکن خواهد بود. بر این اساس در فرایند کنترل کیفیت بتن، تا حد امکان باید در زمان پخش و تراکم بتن غلتکی روی مقطع سد از برآورده شدن الزامات مشخصات فنی اطمینان کافی حاصل شود. بنابراین فرایند کنترل کیفیت سدهای بتن غلتکی فقط محدود به کنترل کیفیت بتن سخت شده به عنوان محصول نهایی نیست، بلکه شامل کنترل کیفیت اجزای متشکله، خواص بتن تازه و روش های بتن ریزی و بررسی ارتباط میان این عوامل و مقاومت طولانی مدت بتن غلتکی نیز می‌شود.

نکته مهم دیگر در استقرار یک سیستم کنترل (و تضمین) کیفیت موثر، آموزش مستمر کارگران و تکنسین های اجرایی پیمانکار است. در پروژه های بزرگ سدسازی، درصد قابل توجهی از کارگران فنی و ساده مشغول به کار در کارگاه بنا به ملاحظات اقتصادی و اجتماعی، از بین ساکنین محلی انتخاب و جذب می‌شوند که الزاماً از توانایی ها و مهارت های لازم برخوردار نیستند.

بنابراین برای حفظ یکنواختی و ارتقاء کیفیت عملیات اجرایی، آموزش حین کار پرسنل پیمانکار (شامل کارگران و پرسنل فنی) بسیار ضروری و تأثیرگذار خواهد بود. این آموزش ها باید با حضور بازرسان کنترل کیفی و توسط تکنسین های مجرب انجام پذیرد. تکنسین های آزمایشگاه و سرپرستان کار باید قبل از شروع عملیات اجرایی بدنه سد آموزش های لازم را دریافت نموده باشند به گونه ای که سطح مهارت آن ها در زمان اجرای بستر آزمایشی بتن غلتکی مطلوب و در حد قابل پذیرش باشد.

اجرای بستر آزمایشی بتن غلتکی (Test Pad)

یکی از موثرترین روش های حصول اطمینان از کیفیت مطلوب طرح اختلاط طراحی شده برای مخلوط بتن غلتکی و کفایت فرایند اجرایی بتن توسط پیمانکار، اجرای بستر آزمایشی (Test Pad) است. با اجرای این بستر آزمایشی بتن غلتکی توسط پیمانکار قبل از شروع عملیات بتن ریزی اصلی، کلیه مصالح، تجهیزات، ماشین آلات، طرح اختلاط بتن، روش های حمل، پخش، تراکم، عمل آوری، سطح آمادگی پرسنل فنی و اجرایی پیمانکار، و کارایی نظام کنترل و تضمین کیفیت پیمانکار ارزیابی شده و شرایط لازم برای رفع نواقص و نارسایی های احتمالی فراهم می‌شود. بنابراین زمان اجرای بستر آزمایشی باید به نحوی برنامه ریزی شود که فرصت زمانی کافی برای ترمیم (افزایش احتمالی) ظرفیت تجهیزات توزین، اختلاط یا انتقال بتن، یا هر گونه اصلاحات مورد نیاز دیگر توسط پیمانکار وجود داشته باشد.