تأثیر کاربری زمین در کاهش آسیب های زلزله

مفهوم کاربری زمین

کاربری زمین به استفاده انسان از زمین گفته می شود. به طور کلی تعیین چگونگی استفاده از زمین را کاربری زمین می نامند. تعیین کاربری زمین بر اساس مطالعات اساسی در جهت شناخت از شهر و آشنایی با چگونگی و پراکندگی فعالیت های شهری استوار است.

برنامه ریزی کاربری زمین

با توجه به افزایش روز افزون جمعیت و ضرورت توسعه مناطق شهری، چگونگی مقابله با بلایای طبیعی، یکی از نگرانی های مهم جوامع شهری است. رشد شهری در حال تغییر مستمر از شرایط زیست انسان بر زمین است. ابعاد و اندازه شهرهای امروز چه از نظر جمعیت ساکن و چه از حیث وسعت بی سابقه است. تغییرات عمده ای در ابعاد شهرها، نحوه استفاده از زمین و منابع آن و به دنبال آن اثرات نامطلوب محیطی ناشی از این تغییرات آشکار شده است. بررسی میزان آسیب ها و صدمات ناشی از زلزله در شهرها در بسیاری از موارد نشان داده است.

درصد بالایی از صدمات به طور مستقیم و یا غیرمستقیم به وضعیت نامطلوب برنامه ریزی و شناسایی و کاهش خطرات شهری مربوط می شده است. در واقع می توان گفت علل عمده آسیب ها و تلفات ناشی از زلزله را علاوه بر بی توجهی و سهل انگاری در رعایت استاندارهای ایمنی سازه ها، در فقدان اصول، برنامه ها و طرح های شهرسازی مناسب نیز می بایست جستجو کرد.

با شناخت نحوه عمل و رفتار زلزله در مناطق شهری و به کارگیری راهبردهای مناسب در زمینه برنامه های منطقه ای، برنامه ریزی و طراحی شهری، می توان خطر زلزله را در مناطق شهری به کمترین میزان کاهش داد.یکی از جنبه های مؤثر در جهت کاهش آسیب پذیری مناطق شهری در برابر خطر زلزله، برنامه ریزی کاربری زمین شهری به عنوان هسته اصلی برنامه ریزی شهری است، که با وارد کردن موضوع ایمنی در برابر خطر زلزله در آن، می توان انعطاف پذیری مناطق شهری را در برابر خطر زلزله، افزایش داد.

تجربه وقوع زلزله در بسیاری از شهرهای کشورمان و نیز جهان می تواند به عنوان مرجعی اساسی برای مطالعه و تصمیم گیری به منظور بهینه سازی و بازسازی بافت شهری موجود و یا طراحی شهرهای جدید، باشد. این موضوع نشان می دهد ایمن سازی شهرها و سکونتگاه های انسانی در برابر خطرات زلزله را باید در سطوحی فراتر از مقاوم سازی بناها، جستجو نمود و یکی از این سطوح، شهرسازی است.

فرم شهر بافت شهر، تراکم های شهری (ساختمانی، جمعیتی)، تأسیسات و زیرساخت های شهری، شبکه های ارتباطی شهر، کاربری زمین شهری از جمله عوامل موثر و تعیین کننده در نحوه رفتار شهر در برابر زلزله هستند. در میان این عوامل، برنامه ریزی بهینه کاربری زمین های شهری نقش مهمی در کاهش آسیب پذیری در برابر زلزله دارد.

کاربری زمین شهری و اهمیت برنامه ریزی آن

زمین از دیرباز برای بشر و رفع نیازهای او دارای اهمیت فراوان بوده و امروز نیز این اهمیت را نه تنها همچنان حفظ کرده، بلکه به علت گسترش شهرنشینی و توسعه فضاهای ساخته شده، ارزش آن به مراتب بیشتر شده است. کاربری زمین، یکی از حساس ترین موضوعات در توسعه کالبدی شهرهاست. به طور کلی، یک برنامه و طرح کاربری زمین، تکلیف زمین را از جوانب مختلف در زمینه استفاده از آن، روشن می کند. اعمال و کنترل کاربری زمین، طیف وسیعی از سیاست های عمومی را در بر می گیرد که اثرات تعیین کننده در برنامه ها و طرح های توسعه شهری داشته و ابعاد اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و سیاسی را پوشش می دهد.

تسلسل و ارتباط عوامل متعدد، باعث می شود تا مجموعه شهری، بنیاد کالبدی خود را از طریق یافتن هویت عناصری که در سطوح کاربری ها به کار رفته است، به صورت انسجام کامل مجموعه شهری در استخوان بندی شهر، نمایان سازد. این امر متاثر از چند وجهی بودن کلیتی است که خصوصیت یک جامعه شهری طی ادوار مختلف به وجود می آورد. به طوری که دست یابی و شناخت این عوامل مستلزم پژوهش، تحلیل و تفسیر دوباره از یک محدوده (جامعه شهر ی) است. موجودیت این مراکز در ساختار کالبدی شهر، بیانگر نوع نیازمندی های آن جامعه شهری است که بر حسب فعالیت ساکنان، از طریق عملکردهای این مراکز در کل فضا و مجموعه شهری حادث می شود.

عواملی چون زمان شکلگیری یا دوره زمانی فعالیت کاربری ها، می تواند سکونت و اسکان را در بین ساکنان تشویق و ترغیب کند. پویایی زندگی شهری در فعالیت های روزانه ساکنان، منحصر به وجود کاربری های متعددی است که باعث تنوع شده و نیز رقابت بین کاربری های هم سطح و هم طراز، تحرک ایجاد می کند. این تحرک خود عاملی برای غلیان و جوشش زندگی به ویژه در داخل شهرهاست. عواملی از جمله چگونگی تعیین تراکم (تراکم کم یا زیاد)، طراحی مسیرهای حمل و نقل و دسترسی به محل کار، موازنه بین فعالیت ها و مواردی دیگر، از کاربری زمین متاثر هستند. نظریه های مرتبط با ساختار شهر نیز، تحت تأثیر نظریه های کاربری زمین شکل گرفته اند.درباره مفهوم کاربری زمین، تعاریف مختلفی به عمل آمده است ولی در مجموع آن ها بر نکات مشترکی تکیه دارند.

کاربری زمین عبارت است از نحوه یا نوع استفاده از زمین به جهت نوع فعالیتی که در آن انجام می شود. ازاین رو، عده ای شهرسازی را همان سیاست های کاربری زمین می دانند.کاربری زمین بر فعالیت های انسان در زمین و منابع طبیعی و پوشش های سطح زمین تأکید دارد.کاربری زمین به معنای الگوی توزیع فضایی یا جغرافیایی عملکردهای مختلف شهر است. عملکردهایی چون نواحی مسکونی، صنعتی، تجاری، خرده فروشی و فضاهای تخصیص داده شده برای استفاده های اداری، موسسات و نهادهای اجتماعی و گذران اوقات فراغت.