دستورالعمل ایمنی اجزای غیرسازه ای ساختمان

در سازمان های بزرگ بهتر است دستورالعمل هایی رسمی برای خرید، نصب، ساخت و بهره برداری از اجزای غیرسازه ای تدوین شود تا بر مبنای آن بتوان کار معماران، مهندسان، طراحان داخلی، طراحان فضاها، پیمانکاران و ساکنان ساختمان را کنترل کرد. قاعدتاً چنانچه هنگام ساخت ساختمان های جدید یا بازسازی ساختمان ها ی موجود در نقشه های اجرایی، اتصالات تکیه گاهی و حایل بندی های ویژه اجزای غیر سازه ای نشان داده نشده باشند و در مشخصات فنی پروژه نیز اشاره ای به آنها نشود، نمی توان انتظار داشت که پیمانکار سازنده ساختمان یا پیمانکار نصب کننده اجزای غیرساز ه ای خود اقدام به طرح تدابیر حفاظتی لرزه ای ویژه کند و برای اجرای آن به صرف زمان و هزینه بپردازد.تمهیدات آیین نامه های ساختمانی کنونی در مورد اجزای غیرسازه ای عموماً به تعداد محدودی از اجزاء اعمال می شوند، بنابراین رعایت الزامات آیین نامه نمی تواند تمام خطرات بالقوه را پوشش دهد.

دستورالعمل اجزای غیرساز ه ای

در سازما ن های بزرگی که در صدد حذف یا کاهش خسارات اجزای غیرساز ه ای هستند، تهیه دستورالعمل های مکتوب مفید خواهد بود. این دستورالعمل ها که باید به کمک مهندسان مشاور معماری و سازه تدوین شوند، شامل بخش هایی هستند.ابتدا باید روشن شود که دستورالعمل های مورد نظر مربوط به کدام دسته از خریدها، تغییرات یا ساخت های جدید است. روشن است که همه اقلام غیرساز ه ای مشمول دستورالعمل ها نخواهند بود، زیرا اقلامی نظیر سبدهای کاغذ باطله، صندلی ها، ساعت های دیواری، پرده ها و غیره نیز جزء اجزای غیرسازه ای محسوب می شوند.

اجزایی که ممکن است مستثنا شوند، عبارتند از اجزای سبک، بی خطر، غیر ضروری و ارزان قیمتی که ارتفاع نصب آنها از حد مشخصی کمتر باشد.حد ارتفاع به طور معمول از 1 تا 5/ 1 متر است، ولی در محل های حضور اطفال، حد ارتفاع میز (یعنی 75 سانتیمتر) مناسب تر است. دستورالعمل ها را می توان با هدف اعمال بر کار طراحان و پیمانکاران خارج از سازمان، مهندسان و تعمیرکاران داخل سازمان یا با هدف اعمال بر استانداردهای محیط کار تنظیم کرد. بهتر است دستورالعمل های متفاوتی برای هر یک از سه دسته فوق تنظیم شود. همچنین دستورالعمل ها را می توان با هدف استفاده در ساختمان های نوساز بازسازی ساختمان های موجود یا ترجیحاً برای هر دو منظور تهیه کرد.

مسئولیت

مسئولیت پیگیری و اجرای دستورالعمل ها در هر سازمان باید به همان بخشی سپرده شود که مسئولیت نظارت و هماهنگی طرح های ساختمانی را به عهده دارد. نحوه تأیید مطابقت کار با ضوابط تصریح شده در دستورالعمل ها و نیز تضمین آن در مقابل کارفرما توسط طراح و پیمانکار، از موضوعاتی است که باید در قرارداد پیش بینی شود.

اهداف کلی

اهمیت برنامه محافظت اجزای غیرسازه ای در برابر زمین لرزه باید در مقدمه ای توسط مدیر اجرایی، رئیس سازمان یا هیأت مدیره در ابتدای دفترچه حاوی دستورالعمل ها بیان شود. اگر تنها روش برای انتقال مفاهیم مربوط به خطرات زمین لرزه به طراحان و پیمانکاران پروژه از طریق همین دستورالعمل ها باشد، بهتر است اطلاعاتی مقدماتی نیز به آن اضافه کرد مانند مثال هایی از انواع خساراتی که در صورت تبعیت نکردن از دستورالعمل ها به وقوع خواهد پیوست.

قواعد عملکردی

چنانچه کارفرما رعایت حداقل ضوابط آیین نامه مورد استفاده را کافی نداند و خواهان طرح های قو ی تری برای اجزای غیرساز ه ای پروژه باشد، باید سطح عملکرد مورد نظر خود را با صراحت ابراز کند.یکی از راه های مشخص کردن قواعد عملکردی مورد نظر، ارجاع به قواعد تهیه شده برای پروژه ها یا آیین نامه های دیگر است. به عنوان مثال، برخی از الزامات ذکر شده در آیین نامه کالیفرنیا در خصوص بیمارستان ها می تواند برای سایر ساختما ن های مهم نیز مناسب باشد، اما موارد ارجاع به این گونه آیین نامه ها باید انتخاب شوند، چون بسیاری از ضوابط موجود در آنها برای پروژه مورد نظر موضوعیت نخواهد داشت.

روشن است که تأمین سطح عملکرد مورد نظر به راحتی امکان پذیر نیست، بنابراین قبل از تهیه مشخصات فنی پروژه، موضوع باید با مهندسان مشاور پروژه مورد بحث قرار گیرد.همچنین در برخی موارد کافی بودن تدابیر به کار گرفته شده برای تأمین عملکرد مورد نظر، تا زمان وقوع زلزله به راحتی قابل سنجش نخواهد بود. در تهیه قواعد عملکردی باید توجه شود که کارفرما در ازای رسیدن به سطح حفاظتی بیشتر تا چه حد مایل است هزینه کند. برای این منظور می توان برآوردهایی برای هر آیتم کاری تهیه کرد و به تصویب کارفرما رسانید.

تضمین کیفیت

تدابیر لازم برای کنترل کیفیت و کسب اطمینان از تطبیق مشخصات کارهای انجام شده با مشخصات فنی مورد نظر باید به کار بسته شود. مثلاً، چنانچه استفاده از پیچ مهاری برای مهار کردن اجزای غیرسازه ای به دا ل ها و دیوارهای بتنی در پروژه بهسازی لرز ه ای مورد نظر زیاد تکرار شود، باید نحوه آزمایش بارگذاری (کششی) درصدی از آنها مشخص شود. به عنوان نمونه در کالیفرنیا، برای بهسازی لرزه ای اجزای غیرسازه ای بیمارستا ن ها، ضوابط سختی برای آزمایش های بارگذاری پیچ های مهاری که در سورا خ های مته شده در بتن نصب می شوند، وضع شده است. به موجب این ضوابط نصف پیچ ها باید در محل با باری به میزان 2 برابر بار مجاز خود کشیده شوند و در صورتی که هر یک از پیچ ها بیرون آمد، آنگاه همه پیچ های مجاور آن باید آزمایش شوند.

هماهنگی با مقررات، آیین نامه ها و دستورالعمل های غیرلرز ه ای

در تدوین دستورالعمل مورد نظر ذکر این نکته ضروری است که مقاوم سازی لرزه ای باید بدون فدا کردن ملاحظات حریق، ایمنی یا دیگر الزامات انجام شود. به عنوان نمونه شایع این امر، می توان به جداساز های ارتعاشی اشاره کرد که معمولاً با هدف جلوگیری از انتقال کامل نیروی ارتعاشی تجهیزاتی نظیر دستگاه های تهویه یا ژنراتورها (به ساختمان) مورد استفاده قرار می گیرند. راحت ترین کار برای مقاوم سازی لرزه ای آن است که دستگاه با پیچ به سازه متصل شود. اما این کار به معنای حذف فنری است که به عنوان سیستم جداساز ارتعاشی عمل می کند.

برای اجتناب از این وضعیت به جای پیچ کردن دستگاه و حذف فنر، می توان نبشی های مقید کنند ه ای را به تکیه گاه اضافه کرد. اگر این نبشی ها به خوبی طراحی شوند، در عین ایجاد حفاظت لرزه ای مورد نظر، مزاحمتی برای کار جداسازی ارتعاشی نیز فراهم نخواهند کرد. این گونه تعارضات میان الزامات ایمنی لرز ه ای و سایر الزامات ایمنی در در های حریق و در های راهروها نیز به چشم می خورد. از طرفی مطابق ضوابط ایمنی حریق، این در ها باید کاملاً بسته باشند، اما از سوی دیگر در حین زلزله، تغییر مکا ن های نسبی بین طبقات موجب گیر کردن آنها می شود که تخلیه ساختمان را با مشکل مواجه می کند.

الزامات طراحی اجزای غیرساز ه ای

بیشترین موردی که در مدارک فنی قراردادهای طراحی و اجرای ساختما ن ها مورد تأکید قرار می گیرد، لزوم تطبیق با آیین نامه های حاکم در محل اجرای پروژه است. با این وجود به دلیل آ نکه تمهیدات آیین نامه تنها بر تعداد معدودی از اقلام غیرساز ه ای ساختمان اعمال می شود، در اکثر موارد الزامی به مهاربندی یا مقید کردن اجسامی نظیر رایانه، قفسه های بایگانی بلند، آینه های سنگین یا ظروف کوچک محتوی مواد شیمیایی وجود ندارد.

همچنین در پاره ای موارد کارفرماخواهان آن است که برای بعضی اقلامی که مشمول آیین نامه هستند، سطح حفاظتی بالاتری نسبت به الزامات آیین نامه ها تأمین شود. در صورتی که دستورالعمل ساخت اجزای غیرسازه ای اقدامات و تمهیداتی سخت گیرانه تر از الزامات آیین نامه را در نظر داشته باشد، این موضوع باید صراحتاً اعلام شود. برای این منظور معمولاً از جمله ای شبیه به این در دستورالعمل ها استفاده می شود.رعایت هر یک از الزامات آیین نامه و یا این دستورالعمل که محدودکننده تر هستند، الزامی است.

تراز نیروی طراحی موضوع دیگری است که باید در دستورالعمل به آن پرداخته شود. تراز نیرو نشان دهنده میزان نیروی اینرسی زمین لرزه است که جزء غیرسازه ای باید برای مقابله با آن طراحی شود. هما ن گونه که قبلاً بیان شد، آیین نامه های ساختمانی درصدهای مختلفی از وزن را برای استفاده به عنوان نیروی افقی زمین لرزه توصیه می کنند. با توجه به اینکه بسیاری از اجزای غیرسازه ای در آیین نامه ها مورد توجه قرار نگرفته اند، خود کارفرما یا طراح باید تراز نیروی این گونه اجزای خارج از شمول آیین نامه ها را مشخص کنند.

جزئیات تجویزی

بعضی از روش های ارتقای مورد نظر برای برخی اجزای غیرسازه ای پُرتکرار در ساختمان را می توان با رسم جزئیات مناسب در دستورالعمل نمایش داد. از جزئیات نشان داده شده می توان به عنوان نقطه شروع برای تهیه این گونه جزئیات تیپ استفاده کرد. اما قبل از استفاده از هر یک از آنها، باید از مناسب بودن آن برای ساختمان های مورد نظر اطمینان حاصل کرد.