ساختار قارچ و اهمیت آن در چرخه طبیعت

جاندارانی که دارای سلول های یوکاریوتی بوده و می توانند به شکل تک سلولی مانند مخمر و یا چند سلولی مانند کپک ها باشند، قارچ نامیده می شود.

قسمت های گیاهی جانوران مرده اولین بار توسط قارچ ها تجزیه می شوند. قارچ ها در سلول خود دارای یک یا چند هسته هستند که می توانند هاپلوئید و یا دیپلوئید باشد.

این سلول ها دارای کلروفیل نبوده و نمی توانند عمل فتوسنتز انجام دهند. معرفی و بررسی قارچ ها در کتاب های علوم پایه پنجم، ششم و نهم آورده شده است.

1- قارچ چیست؟
قارچ ها سلول های یوکاریوتی دارای هسته هستند که چون فاقد کلروفیل می باشند در گروه گیاهان قرار نمی گیرند. این موجودات نمی توانند عمل فتوسنتز انجام داده و مواد مغذی مورد نیاز خود را بسازند.

قارچ ها می توانند در رابطه زندگی همزیستی با سایر ارگانیسم ها فعالیت داشته باشند. قارچها که می توانند یک سلولی یا چند سلولی باشند، جذب خارجی مواد غذایی را دارند بر خلاف حیوانات که دارای جذب داخلی هستند.

این موجودات با نقش های مهمی که در چرخه اکوسیستمی دارند دارای انواعی چون کپک ها مانند کپک روی نان، مخمرها که تخمیر نان را انجام می دهند و قارچهای چتری هستند که به عنوان ماده غذایی مورد استفاده قرار می گیرند.

2- تأمین مواد غذایی قارچها:
همان طور که گفته شد، قارچها نمی توانند فتوسنتز انجام دهند و فاقد اندام های تخصصی مانند کلروفیل، برای تولید مواد غذایی هستند. بنابراین برای تأمین مواد غذایی خود به گیاهان و جانوران دیگر می چسبند و مواد مغذی مورد نیاز خود را از بدن این گیاهان و جانوران به دست می آورند.

به این طریق به دست آوردن مواد غذایی که هیچ سود و منفعتی برای آن گیاه و یا جانوری که قارچ به آن متصل شده ندارد، رابطه غذایی انگلی نامیده می شود. در این رابطه یکی سود می برد و دیگری دچار زیان و صدمه می شود. به موجودی که مورد حمله ی قارچها قرار می گیرد، میزبان می گویند.

3- ساختار قارچ ها:
بیشترین وزن سلول های قارچی مخصوصاَ سلول های جوان از آب تشکیل شده است. ترکیبات دیگری که در این سلول ها وجود دارد، کربن به میزان زیاد، ترکیبات معدنی (فسفر، پتاسیم، سیلیس و آلومینیم) و ترکیبات ازته (پروتئین ها، اوره و نوکلئیک اسید) می باشد.

مهم ترین بخش ساختار سلولی قارچها، دیواره سلولی است که درصد بالایی کیتین دارد. در قارچهای تک سلولی درصد کیتین در دیواره سلولی کمتر است. از مواد دیگری که در ترکیب دیواره سلولی به کار رفته، سلولز، لیگنین، گلوکان، مانان و … می باشند.

در مورد قارچهای چندسلولی می توان گفت که آن ها از «هیفا» تشکیل شدند که لوله های بلند توخالی بوده و یک شبکه را ایجاد می کنند. میسیلیوم ها از تراکم و کنار هم قرار گرفتن لوله های هیفا تشکیل و در محیط جذب مواد غذایی قارچها، رشد می کنند.

در بعضی از قارچها نیز ساختارهای ریشه ای به نام ریزوئید که وظیفه رساندن مواد غذایی از خاک به میسیلیوم ها را بر عهده دارند، وجود دارد.

4- حرکت و جابه جایی قارچها:
چون قارچها ثابت هستند، از این لحاظ شباهت به گیاهان و تفاوت با جانوران دارند. اما شاید چند حرکت جزئی را بتوان در این موجودات نام برد.

یکی از این حرکت ها با به وجود آوردن پاهای کاذب شکل می گیرد تا روی مواد غذایی جابجا شوند مانند قارچهای آمیبی. حرکت سیتوپلاسمی درون سلول و حرکت اسپورهای قارچ ها با تاژک، را نیز می توان جزء تحرکات آن ها در نظر گرفت.

5- تولید مثل قارچها:
قارچ ها می توانند به دو روش جنسی و یا غیرجنسی تولید مثل کرده و تکثیر شوند. در روش غیرجنسی قارچ جدیدی که تشکیل می شود از نظر ژنتیکی کاملا شبیه به والد خود می باشد.

اما در روش جنسی فرزند و نسل جدیدی که تولید شده، از هر دو والد خود، صفات و ویژگی هایی را با نسبت های مختلف به ارث می برد.

قارچهای تک سلولی مانند مخمرها از طریق جوانه زدن و قارچهای چندسلولی با تولید اسپورهای غیرجنسی تولید مثل می کنند. اسپورهایی که از قارچهای چندسلولی تولید می شود می توانند با مناسب شدن محیط جوانه زده و رشد کنند.

6- انواع قارچ ها:
می توان قارچ ها را به دسته های زیر طبقه بندی کرد:

• قارچهای دیگچه ای یا کریتیدیومایکوتا با تولید زئوسپورهای تاژک دار می توانند حرکت کنند و به آن ها کیترید نیز می گویند.
• نوع دیگری از قارچها به نام زیگومایکوتا یا قارچهای یوغی هستند که کپک سیاه نان نمونه ای از آن است. این قارچها به طریق جنسی تکثیر می یابند.
• گلومرومیکوتا نوع دیگری از قارچ ها هستند که با نفوذ در ریشه گیاهان می توانند غذای خود را به دست آورند. تمام گونه های این نوع از قارچ ها به غیر از یک مورد دارای تولید مثل غیرجنسی هستند.
• گروه دیگری از قارچها که دربردارنده برخی قارچ های چتری و قارچ دنبلان کوهی جزء دسته آن هاست، قارچ های کیسه ای یا آسکومایکوتا هستند. مخمرهای تک سلولی نیز جزء این دسته هستند. در این نوع از قارچها، اسپورهای میوزی تولید شده داخل ساختار کیسه ای قرار می گیرند.

در نوع دیگری از قارچها نیز اسپورهای میوزی تولید شده داخل ساختار کیسه ای به نام «بازیدیا» قرار می گیرند و به نام قارچهای خوشه ای یا بازیدیومایکوتا هستند. بیشتر قارچها در این دسته قرار می گیرند.

انواع خوراکی قارچ ها که دارای دو دسته ی تجزیه کنندگان اولیه و ثانویه تقسیم می شوند، جزء دسته قارچهای چتری هستند. نوع تجزیه کننده ی اولیه باقیمانده مرده ی گیاهان را تجزیه می کند اما تجزیه کننده ی ثانویه در مکانی که توسط میکروب ها تجزیه شده، فعالیت می کنند.

7- بیماری های قارچی:
بیماری هایی که بیشتر روی پوست اثر می گذارند توسط قارچها ایجاد می شود. بیماری پای ورزشکار نمونه ای از آن است.

بیماری کچلی یا قارچ پوستی نوع دیگری از این بیماری هاست که در حیوانات دیده شده و به انسان نیز سرایت می کند. در گیاهان نیز بیماری هایی مانند سفیدک، سیاهک و زنگ توسط قارچها ایجاد می شود.

8- نقش هایی که قارچ ها در طبیعت دارند:
قارچها با تجزیه قسمت های مختلف گیاهان و جانوران می توانند کربن و مواد دیگر را تولید و وارد چرخه طبیعت کنند.

مهم ترین تأثیری که قارچ ها بر طبیعت دارند، همزیستی با گیاهان و جانوران دیگر است که یا زندگی انگلی داشته و به آن ها ضرر می رسانند و یا با همزیستی با آن ها، مفید واقع می شوند.

اما نوعی از همزیستی وجود دارد مانند گلسنگ ها که در آن هر دو طرف از آن بهره می برند، چون قارچ ها از جلبک ها محافظت فیزیکی می کنند و در عوض جلبک ها با عمل فتوسنتز می توانند مواد غذایی مورد نیاز قارچها را فراهم کنند.

در نوع دیگری از همزیستی گیاهان با قارچ ها، این موجودات با نفوذ در خاک و ساختن شبکه ای از رشته ها، به گیاهان در جذب آب و مواد معدنی کمک می کند. گیاه نیز با عمل فتوسنتز می تواند مواد مغذی قارچ ها را فراهم کند.

9- کاربرد قارچ ها:
اولین استفاده از قارچ ها، از نوع چتری آن به عنوان ماده غذایی است که سرشار از ویتامین B، آهن، فسفر و آهن است.

قارچ ترافل نیز نمونه ای از این قارچهاست که در زیر درخت بلوط رشد می کند. کربوهیدرات های موجود در میوه ها و دانه ها در فرآیند تخمیر، توسط مخمرها که نوعی قارچ تک سلولی هستند، به الکل و دی اکسید کربن تبدیل می شود.

مخمرها به عنوان طعم دهنده در صنایع غذایی استفاده می شود. کپک که نوعی قارچ چندسلولی است برای تولید پنی سیلین استفاده می شود.