فنل یا فنول و کاربردهای آن در صنایع

فنول یا فنل یک ترکیب آلی آروماتیک با فرمول شیمیایی C6H5OH است که نوعی الکل سوم محسوب می شود.

فنول یکی از قدیمی ترین مواد ضد عفونی کننده است که ابتدا از زغال سنگ استخراج شد اما امروزه در مقیاس بالا از مشتقات نفتی تولید می شود.

فنول ماده ای با بلورهای سفید رنگ، دمای ذوب 42 درجه سانتی گراد و انحلال پذیری بالا در آب است که با نام های دیگری از جمله هیدروکسی بنزن، کربولیک اسید و بنزنول نیز شناخته می شود و یک کالای صنعتی بسیار مهم است که برای تولید بسیاری از مواد و ترکیبات مورد استفاده قرار می گیرد.

فنل به صورت طبیعی و سنتتیک تولید می شود و محصول تجاری آن به صورت مایع است. فنل بوی مشخص، شیرین و تیزی دارد که می توان در مقادیر بسیار کم آن را بو کرد و چشید. متابولیت های ثانویه گیاهان منابع طبیعی فنل هستند که ساختار شیمیایی متفاوتی دارند.

ویژگی های فنول:
فنل یک ترکیب هیدروکسی آلی است که از بنزن با جایگزینی یک گروه هیدروکسیل تولید می شود و ترکیب مادر گروه فنل ها در شیمی آلی محسوب می شود. این ماده به عنوان متابولیت گزنوبیوتیک ها در بدن انسان نیز تولید می شود.

فنول کندتر از آب تبخیر می شود و تا حد متوسطی در آب محلول است. این ماده در درجه اول در تولید رزین های فنولیک، ساخت نایلون و الیاف مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.

فنل شیمیایی برای از بین بردن باکتریها و قارچ های موجود در لجن ها مورد استفاده قرار می گیرد و یک ماده ضد عفونی کننده است که در تولید دهانشویه ها و داروهای گلودرد استفاده می شود.

فنل شباهت زیادی به الکل ها دارد اما پیوندهای هیدروژنی آن قویتر هستند و نسبت به الکل ها در آب محلول تر است و نقطه جوش بالاتی دارد. فنل ها در دمای اتاق به صورت محلول های بی رنگ یا مواد جامد سفید رنگ هستند و می توانند بسیار سمی و سوز آور باشند.

کاربردهای فنول:
فنول به طور گسترده در محصولات خانگی و به عنوان واسطه برای تولیدات صنعتی مورد استفاده قرار می گیرد. به عنوان مثال، فنول در غلظت های کم به عنوان ضد عفونی کننده در پاک کننده های خانگی و در دهانشویه استفاده می شود و ممکن است اولین ماده ضد عفونی کننده مورد استفاده در جراحی ها باشد.

با اینحال این ماده کاملاً سمی است و محلوله ای غلیظ آن باعث سوختگی شدید اما بدون درد پوست و غشاهای مخاطی می شوند.

در صنعت از فنل به عنوان ماده اولیه برای ساخت پلاستیک، مواد منفجره مانند پیکریک اسید و داروهایی مانند آسپرین استفاده می شود. این ترکیب شیمیایی در تولید محلول های عکاسی، رنگ های آزو و نگهدارنده های چوب نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

عوارض و خطرات فنل:
اگرچه فنل کاربردهای زیادی در تولید محصولات مراقبت بهداشتی دارد اما قرار گرفتن در معرض آن می تواند عوارضی به دنبال داشته باشد.

مثلا قرار گرفتن در معرض این ماده می تواند بیماری های قلبی را افزایش دهد، دستگاه تنفس را تحت تأثیر قرار داده و بلع آن می تواند کشنده باشد. بنابراین هنگام کار با آن حتما تمام نکات ایمنی را رعایت کنید و از ماسک و دستکش استفاده نمائید.

قرار گرفتن در معرض فنل ممکن است باعث تحریک پوست، چشم، بینی، گلو و سیستم عصبی شود. برخی از علائم قرار گرفتن در معرض این ماده شیمیایی شامل کاهش وزن، ضعف، خستگی و درد عضلانی است.

با اینحال ترکیبات گیاهی حاوی فنل به عنوان آنتی اکسیدان شناخته می شوند و می توانند رادیکال های آزاد مخرب را مهار کرده و سلامتی را ارتقاء دهند.

قرار گرفتن در معرض مقدار بالای این ترکیب شیمیایی حتی می تواند باعث آسیب کبدی و کلیوی، سوختگی پوست، لرز و تشنج شود.

بیشترین افراد در معرض خطر و عوارض فنل، کارگران مشغول در صنایع هستند و میزان آسیب به میزان، مدت زمان و کارهایی که انجام می شود بستگی دارد.

شایان ذکر است که کارگران صنعت نفت، کارخانه های تولید نایلون و تولید رزین های اپوکسی و کارگران شاغل در کارخانه های تولید علف کش به شدت در معرض عوارض و خطرات سمی فنول هستند.