تعریف هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول و کاربردهای آن در صنایع

هیپوکلریت سدیم ( (Sodium hypochloriteکه با نام های آب ژاول، مایع سفیدکننده و وایتکس شناخته می شود یک ترکیب شیمیایی با فرمول NaClO است.

هیپوکلریت سدیم یک محلول رقیق سبز مایل به زرد است که به عنوان ماده ضد عفونی کننده و سفید کننده خانگی مورد استفاده قرار می گیرد.

این ترکیب در حالت محلول ناپایدار است و به راحتی تجزیه شده و کلر آزاد می کند که عنصر اصلی سازنده آن است. در واقع، هیپوکلریت سدیم قدیمی ترین و هنوز هم مهم ترین سفید کننده حاوی کلر است.

خاصیت خورندگی، دسترس پذیری برای همه و محصولات واکنشی آن هنگام مخلوط شدن با دیگر مواد شوینده مانند اسیدها یا آمونیاک که باعث تولید دود سمی می شود، ممکن است سلامتی افراد را به خطر بیاندازد.

کاربردهای هیپوکلریت سدیم چیست ؟
به طور کلی، سفید کننده خانگی، یک محلول حاوی 2-8٪ هیپوکلریت سدیم است که برای کاهش سرعت تجزیه به آن هیدروکسید سدیم اضافه می شود.

این ماده دارای خواص لکه بری است و می تواند برای از بین بردن لکه های قارچ ها، لکه های دندان ناشی از فلوروز و لکه های روی ظروف، به ویژه مواردی که در اثر تانن های موجود در چای ایجاد می شود، مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین از آن در شوینده های لباسشویی و به عنوان پاک کننده سطحی نیز استفاده می شود.

اثرات سفید کننده، تمیز کننده، رفع کننده بو و خورندگی این ترکیب به دلیل اکسیداسیون و هیدرولیز (صابونی شدن) است. آلودگی های ارگانیک که در معرض هیپوکلریت قرار می گیرند در آب حل شده و غیر فرار می شوند که این امر باعث کاهش بو و تسهیل رفع آنها می شود.

آب ژاول به صورت محلول طیف گسترده ای از فعالیت ضد میکروبی را نشان می دهد و در مراکز بهداشتی و درمانی مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده بسته به نوع مصرف با درصد های مختلف در آب حل می شود.

محلول کلرین قوی محلول 0.5% هیپوکلریت است که برای ضد عفونی نواحی که با مایعات بدن آلوده می شود، مورد استفاده قرار می گیرد.

محلول کلرین ضعیف محلول 0.05٪ هیپوکلریت است که برای شستن دست ها استفاده می شود، اما به طور معمول با گرانول های هیپوکلریت کلسیم تهیه می شود.

مایعات حاوی هیپوکلریت سدیم به عنوان تمیز کننده و ضد عفونی کننده خانگی مثلا برای تمیز کننده توالت و حمام استفاده می شوند.

هیپوکلریت سدیم با غلظت های 0.5٪ تا 5.25٪ ارگانیسم های بیماری زا را به طور کامل از بین می برد. در غلظت های کم این ماده عمدتا بافت های نکروتیک را حل می کند. در غلظت های بالاتر نیز بافت های حیاتی و گونه های باکتریایی را حل کرده و از بین می برد.

آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم به عنوان ماده سفید کننده در صنایع نساجی، مواد شوینده و صنایع کاغذ و خمیر کاغذ استفاده می شود. همچنین از این ماده به عنوان ماده اکسید کننده برای محصولات ارگانیک استفاده می شود.

در صنعت پتروشیمی، از هیپوکلریت سدیم در پالایش محصولات نفتی استفاده می شود. مقادیر زیادی نیز به عنوان ماده ضد عفونی کننده در تصفیه آب و فاضلاب و تجهیزات بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرد.

در فرآوری مواد غذایی از آب ژاول برای ضدعفونی کردن تجهیزات آماده سازی مواد غذایی، در فرآوری میوه و سبزیجات، تولید قارچ، تولید گوشت گاو و طیور، تولید شربت افرا و فرآوری ماهی استفاده می شود.

خطرات و عوارض:
محلول های حاوی بیش از ppm 500 کلر برای بعضی از فلزات، آلیاژها و بسیاری از ترموپلاستیک ها (مانند رزین استیل) خورنده هستند و سریعا باید برطرف شوند. بنابراین ضد عفونی کردن با سفیدکننده گاهی اوقات با ضد عفونی با اتانول ادامه می یابد.

هرگز هیپوکلریت سدیم و آمونیاک را با هم مخلوط نکنید زیرا با انجام این کار یک گاز خطرناک تولید می شود که به طور بالقوه منجر به مشکلات تنفسی و خفگی خواهد شد.

از بلع و تماس هیپوکلریت سدیم با چشم یا پوست خودداری کنید زیرا بسته به غلظت می تواند باعث تحریک خفیف تا سوختگی شدید شود.

در صورت بلع این ماده فوراً به مراکز درمانی مراجعه کنید. اگر فرد مبتلا هوشیار است، به او شیر یا آب بدهید و او را وادار به استفراغ نکنید و به دنبال فوریت های پزشکی باشید.

در صورت تماس این ماده شیمیایی با پوست یا چشم باید بلافاصله با آب فراوان شستشو داده شوند. در صورت استنشاق بخارات هیپوکلریت سدیم محل را ترک کرده و به دنبال هوای تازه باشید و از کپسول اکسیژن استفاده کنید.

جالب است که این ماده با اثرات زیست کشی قوی تأثیرات زیست محیطی محدودی دارد زیرا یون های هیپوکلریت قبل از جذب توسط موجودات زنده از بین می روند.

با اینحال یکی از نگرانی های عمده ناشی از استفاده از هیپوکلریت سدیم این است که تمایل به تشکیل ترکیبات آلی کلر دار مقاوم از جمله سرطان زا های شناخته شده دارد که توسط ارگانیسم ها قابل جذب بوده و وارد زنجیره غذایی می شوند.

این ترکیبات ممکن است در زمان ذخیره سازی و استفاده خانگی و همچنین در طی مصارف صنعتی تشکیل شود. بنابراین باید مقرراتی برای دفع این ماده در سراسر جهان وضع شود تا سلامتی انسان ها را تحت تأثیر قرار ندهد.