آدیپیک اسید و کاربرد آن در صنایع

آدیپیک اسید (Adipic acid) که به عنوان آدیپات یا هگزاندیوات شناخته می شود یک ماده جامد سفید رنگ، محلول در آب و یک ترکیب اسیدی ضعیف است.

آدیپیک اسید در گروه ترکیبات آلی قرار می گیرد که به عنوان اسیدهای چرب زنجیره متوسط شناخته می شوند. اسیدهای چرب با زنجیر متوسط دارای یک انتهای آلیفاتیک حاوی 4 تا 12 اتم کربن هستند.

اسید آدیپیک در کبد و بافت های کلیوی انسان و همچنین در اکثر مایعات بیولوژیکی از جمله خون، بزاق، ادرار و مدفوع وجود دارد. در داخل سلول، اسید آدیپیک در درجه اول در سیتوپلاسم و آدیپوزوم قرار دارد.

این ترکیب به صورت پودر سفید رنگ، بی بو، اسیدی کننده و طعم دهنده است. اسید آدیپیک مهم ترین دی کربوکسیلیک اسید است که کاربرد گسترده ای در صنایع دارد.

روش سنتز آدیپیک اسید:
این ترکیب از واکنش سیکلوهگزانول و سیکلوهگزانون با نیتریک اسید طی چندین مرحله اکسید شده تولید می شود. محصولات جانبی این واکنش گلوتاریک اسید، سوکسینیک اسید و اکسید نیتروژن (N2O) هستند. اسید آدیپیک را می توان از کربونیلاسیون بوتادی ان نیز تولید کرد.

این ترکیب عمدتا به عنوان پیش ماده تولید نایلون استفاده می شود ولی در تولید پلی اورتان، PVC، دستمال کاغذی، پارچه، کارتن، دارو، نوشابه، انواع شوینده و در صنایع غذایی به عنوان چاشنی استفاده می شود.

کاربردهای آدیپیک اسید چیست ؟
اسید آدیپیک یک ماده شیمیایی آلی با حجم بسیار زیاد است و از نظر حجم یکی از 50 ماده شیمیایی برتر در ایالات متحده است. این ترکیب در ساختار خود دارای شش اتم کربن و دارای دو گروه کربوکسیلات (-COOH) است و به همین دلیل گاهی اوقات به عنوان دی اسید شناخته می شود.

این اسید یکی از مهم ترین مونومرها در صنعت پلیمر است و تقریبا کل اسید آدیپیک در صنایع به عنوان کومونومر با هگزامتیلن دی آمین برای تولید نایلون 6-6 استفاده می شود. این ترکیب همچنین برای تولید پلیمرهای دیگر مانند پلی اورتان ها نیز استفاده می شود. در ادامه دیگر کاربردهای این اسید شرح داده می شود.

تولید نایلون:
همانطور که گفتیم بیشترین کاربرد این اسید در تولید انواع نایلون می باشد. نایلون که در واقع یک پلی آمید فتالیک است کاربرد گسترده ای در تجارت دارد و در صنعت فرش، لباس، لاستیک سازی و قطعات خودرو، کاربردهای الکترونیکی، فیلم ها، پوشش سیم و فیبرهای تک رشته ای مورد استفاده قرار می گیرد.

روان کننده های سنتزی:
استرهای اسید آدیپیک و پلی استرهای آدیپات درصنایع نظامی، هوانوردی و ساخت توربین های گازی، کمپرسورها، موتورهای جت و اتومبیل به دلیل پایداری و مقاومت بالای آن در مقابل خوردگی و به عنوان روان کننده استفاده می شوند.

افزودنی های کاغذ:
این ماده در تولید رزین های ضد آب برای کارتن ها و کاغذهایی که با مایعات و رطوبت در ارتباط هستند مانند پاکت های شیر و آبمیوه مورد استفاده قرار می گیرد.

الکترولیت های باتری:
یکی دیگر از کابردهای این اسید در تولید باتری است برای این منظور از نمک های مختلف اسید آدیپیک مثل آمونیوم آدیپات و تترامتیل فسفونیوم آدیپات به عنوان الکترولیت در باطری ها مایع استفاده می شود.

روغن لحیم:
این اسید در فرمولاسیون روغن لحیم برای کاهش مصرف مواد و راحتی تمیزکاری در اتصالات الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرد و باعث کاهش خوردگی و سهولت در تمیزکردن سطوح اتصالات می شود.

محافظت از شیشه:
یکی دیگر از کاربردهای اسید آدیپیک محافظت از شیشه های مورد استفاده در اتومبیل ها است و مانع از خش افتادن و کثیف شدن سطوح می شود.

دباغی کردن پوست:
این ماده در فرآیند دباغی کردن پوست با پایدار کردن فیبرهای کلاژن در برابر تجزیه از ساختار پوست محافظت می کند.

کاربرد دارویی:
این اسید در ساخت بسیاری از داروها مثلا در قرص ها مورد استفاده قرار می گیرد تا آزاد سازی ترکیبات اسیدی و مخدر موجود در آنها را کنترل کند و به آنها طعم بهتری بدهد. این ترکیب در صنایع غذایی نیز به عنوان افزودنی، طعم دهنده و چاشنی مورد استفاده قرار می گیرد.

خطرات و عوارض آدیپیک اسید:
وقتی این ترکیب به صورت غبار پراکنده می شود خطر انفجار طبیعی گرد و غبار آن وجود دارد. این ماده به ویژه در تماس با غشاهای مخاطی تحریک کننده است و هنگام کارکردن با آن باید از عینک های محافظ یا محافظ صورت استفاده شود.

این اسید نسبتاً غیر سمی است و باید در ظروف مقاوم در برابر خوردگی، به دور از مواد اکسید کننده قلیایی یا قوی نگهداری شود.