عدد آووگادرو یا ثابت آووگادرو که با نماد NA نشان داده می شود، در واقع بین ذرات تشکیل دهنده ماده و مقدار آن ماده ارتباط برقرار می کند.
به بیانی دیگر، عدد آووگادرو تعداد ذرات یک ماده (مولکول ها، اتم ها، یون ها، الکترون ها و یا سایر ذرات) را در یک مول از آن ماده محاسبه می کند. این عدد به یاد دانشمند مشهور ایتالیایی، آمادئو آووگادرو (Amedeo Avogadro) نامیده شده است.
تعریف عدد آووگادرو چیست ؟
عدد آووگادرو به تعداد ذرات یک ماده در یک مول از آن ماده گفته می شود. در واقع این عدد می گوید: هر مول از یک ماده شامل 1023×6.02214076 ذره از آن ماده می باشد. توجه داشته باشید که ثابت آووگادرو با توجه به معنی مول به صورت mol−1 6.02214076×1023 تعریف شده است. معمولا ثابت آووگادرو در محاسبات تا سه رقم با معنی و به صورت 1023×6.02 نشان داده می شود.
ذرات بیان شده در پاراگراف بالا بسته به ماده شیمیایی مورد نظر متفاوت می باشند. به عنوان مثال عدد آووگادرو می تواند تعداد مولکول های موجود در یک مولکول گرم، تعداد اتم های موجود در یک اتم گرم و یا حتی تعداد الکترون های موجود در یک مول الکترون باشد. در ادامه این مقاله هر یک از این موارد را جداگانه بررسی خواهیم کرد.
برای اینکه مفهوم ثابت آووگادرو را بهتر متوجه شوید می توان گفت، همان طور که یک دست بشقاب شامل شش عدد بشقاب و یا یک دوجین جوراب شامل دوازده عدد جوراب می باشد، یک مول نیز شامل 1023×6.02214076 از یک چیز است. این یک چیز می تواند مولکول، اتم، یون و یا الکترون باشد. مثلا اگر بخواهید تعداد ذرات را در 5 مول از یک ماده پیدا کنید، کافیست که عدد 1023×6.02214076 را در عدد 5 ضرب نمایید:
چگونه عدد آووگادرو به این نام شناخته شد؟
همانطور که گفته شد، واژه ثابت آووگادرو به افتخار دانشمند ایتالیایی انتخاب شد. در واقع آووگادرو سعی داشت تا دنیای میکروسکوپی و ماکروسکوپی را به هم مرتبط سازد. در این صورت علم شیمی وارد فاز جدیدی می شد که از طریق آن می توانست مقدار ماده را بر پایه و اساس شیمی محاسبه کرد. نکته جالب توجه این است که عدد آووگادرو توسط شخص آمادئو آووگادرو کشف نشده است. در واقع مقدار عددی این ثابت هیچ وقت توسط آقای آووگادرو بیان نشد.
در سال 1909 برای اولین بار ژان باتیست پرن (Jean Baptiste Perrin) به پاس بررسی رفتار گازها بر حسب تعداد مولکول های واکنش دهنده که توسط آووگادرو انجام شده بود در مقاله خود به نام حرکت برآونی و واقعیت مولکولی (Movement and Molecular Reality) از این ثابت نام برد.
پرین در مقاله خود بیان کرد که این عدد ثابت (N)، یک ثابت جهانی می باشد و بهتر است آن را ثابت آووگادرو در نظر بگیریم. در ادامه مقاله خواهید فهمید که چگونه دانشمندان عدد آووگادرو را تخمین زدند، اما قبل از آن به بررسی قانون آووگادرو می پردازیم.
قانون آووگادرو (فرض آووگادرو یا اصل آووگادرو):
زمانیکه آووگادرو در سال 1811 فرضیه خود را پیشنهاد داد، اطلاعات بسیار کمی در مورد اتم ها و مولکول ها وجود داشت. وی برای اولین بار متوجه شد که تعداد ذرات موجود در واحد حجم کلیه گازها در دما و فشار ثابت و معین، مقداری ثابت و برابر می باشد. این فرضیه بعد ها برای بزرگداشت این دانشمند به قانون آووگادرو معروف شد.
امروزه می دانیم که منظور از ذرات در پاراگراف بالا مولکول می باشد. در واقع می توان گفت که دو نمونه از گاز کامل که دارای فشار، دما و حجم یکسانی باشند، مطمئنا تعداد مولکول های یکسانی نیز خواهند داشت. به عنوان مثال ده لیتر گاز اکسیژن را در نظر بگیرید.
این ده لیتر گاز همان تعداد مولکول O2 دارد که ده لیتر گاز متان در همان دما و فشار مولکول CH4 دارد. به عبارت دیگر در شرایط یکسان، حجم مولی گاز به تعداد مولکول های آن بستگی دارد نه به جنس گاز.
قانون آووگادرو در واقع یک قانون میان گاز ها می باشد. این قانون را می توان به صورت ریاضی بیان کرد:
که در آن V حجم گاز، n مقدار ماده گاز و k یک عدد ثابت است. با توجه به معادله مشخص می شود که مقدار عدد ثابت برای تمام گازها یکسان است، که به ثابت عمومی گازها مشهور می باشد.
پیامدهای قانون آووگادرو:
عدد آووگادرو چگونه محاسبه شد ؟
عدد آووگادرو از زمانیکه مطرح شد، به کمک روش های مختلف توسط دانشمندان و محققان تعیین شده است. اولین مقدار تقریبی تعیین شده برای تعداد ذرات در نمونه ای مشخص، توسط دانشمند برجسته اتریشی به نام یوهان یوزف لوشمیت (Johann Josef Loschmidt) بیان شد.
وی با استفاده از نظریه جدید جنبش مولکولی تعداد مولکول های موجود در هر سانتی متر مکعب از گاز در شرایط استاندارد را محاسبه کرد.
در واقع لوشمیت توانست تعداد ذرات موجود در یک حجم مشخص از گاز را تخمین بزند. این مقدار ( 1025×2.6867811) که امروزه به افتخار تلاش های لوشمیت، با نام ثابت لوشمیت (Loschmidt constant) شناخته و با نماد L نشان داده می شود.
توجه داشته باشید که ثابت آووگادرو و ثابت لوشمیتز بسیار به هم نزدیکند، بنابراین نباید این دو عدد را با هم اشتباه گرفت. ارتباط ثابت لوشمیت (n0) با ثابت آووگادرو (NA) به کمک معادله زیر نشان داده می شود:
روش های تعیین عدد آووگادرو:
مقدار عدد آووگادرو به کمک روش های الکترو شیمی و بلور شناسی محاسبه شده است. در روش بلور شناسی، یک عنصر را در نظر گرفته و با دستگاه های بسیار دقیق ساختار عنصر، سلول واحد بلور آن، وزن اتمی عنصر و وزن حجمی آن عنصر را محاسبه می کنند. بعد از مشخص شدن داده های ذکر شده و با کمک یک عملیات ریاضی می توان عدد آووگادرو را به دست آورد.
در روش الکترو شیمی، ثابت فارادای را بر بار یک الکترون تنها تقسیم کرده و از این طریق مقدار عددی ثابت آووگادرو تعیین می شود. یک فارادی در واقع به بار یک مول از الکترون ها، گفته می شود که توسط رابرت میلیکان (Robert Millikan) تخمین زده شد.
به بیان دیگر، جریان الکترون ها و زمان را به کمک یک سلول الکتروشیمی اندازه گیری می کنند. در این حالت تعداد الکترون هایی که از سلول الکتروشیمی گذشته اند مشخص می شود. در نهایت تعداد اتم های یک نمونه با وزن مشخص را با جریان الکترون ربط داده و به وسیله آن عدد آووگادرو را محاسبه می کنند.
با گذشت زمان، دانشمندان رشته های شیمی و فیزیک از روش های دقیق تری برای تخمین عدد آووگادرو و صحت آن استفاده کردند. از جمله این آزمایشات می توان به پراکندگی نور توسط ذره ریز، برقکافت و کشسانی گازها، حرکت براونی، پراکندگی پرتوهای ایکس توسط بلورها و تابش جسم سیاه اشاره کرد. امروزه از پراش پرتو ایکس در فاصله شبکه ای فلزات و نمک ها استفاده می شود و جدیدترین مقدار برای ثابت آووگادرو به دست آمده است.
اهمیت عدد آووگادرو:
عدد آووگادرو در فهم تشکیل مولکول ها و واکنش میان آنها تأثیر به سزایی داشت. در سطوح اتمی و مولکولی، مواد در واحد جرم اتمی (amu یا u) سنجیده می شوند. متاسفانه در آزمایشگاه نمی توان با واحد جرم اتمی کار کرد، زیرا این واحد بسیار کوچک است و ترازو ها معمولا بر اساس گرم می باشند. در اینجا ثابت آووگادرو به کمک محققین آمد. در واقع ثابت آووگادرو جرم اتم ها را به عددی که قابل فهم باشد تبدیل کرد.
واحد جرم اتمی چیست ؟
این واحد به عنوان یک دوازدهم جرم یک اتم کربن-12 خنثی (معمول ترین ایزوتوپ کربن) که در حالت پایه و در حال سکون قرار دارد تعریف شده است. دلیل انتخاب اتم کربن این بود که: اتم کربن-12 دارای 6 پروتون، 6 نوترون و 6 الکترون می باشد
همانطور که می دانیم جرم الکترون ها بسیار کم است، بنابراین یک دوازدهم جرم یک اتم کربن-12 بسیار نزدیک به جرم یک پروتون یا نوترون تنها خواهد بود. به عنوان نمونه، اتم هیدروژن به طور متوسط دارای جرم اتمی برابر با amu 1/00794 می باشد.
متاسفانه، شیمیدانان مقیاسی برای اندازه گیری واحد های جرم اتمی نداشتند. بنابراین به دنبال راهی بودند تا بتوانند دنیای نامرئی اتم ها و مولکول ها را به دنیای ذرات شیمی که توسط مقیاس ها و اندازه گیری ها (بر حسب گرم) متصل کنند. برای این کار از ضریب تبدیل زیر استفاده کردند:
در واقع شیمیدانان با کمک این رابطه توانستند واحد نامرئی (اتم و مولکول) را به واحد قابل اندازه گیری (گرم) تبدیل کنند. این تبدیل، به کمک ثابت آووگادرو میسر شد. این رابطه نشان می دهد که اگر مقدار عدد آووگادرو یا یک مول از اتم های کربن-12 داشته باشیم (بر طبق تعریف، جرم اتمی برابر با amu12 دارد)، دارای وزن دقیق 12 گرم می باشد.
کاربرد عدد آووگادرو:
همانطور که قبلا هم بیان شد، عدد آووگادرو بسیار مهم می باشد، زیرا با کمک آن می توان مقدار ماده را به تعداد ذرات آن نسبت داد. از آنجائیکه اتم ها و مولکول ها ذراتی بسیار کوچک می باشند، بنابراین جرم بسیار کمی دارند. از این رو، اندازه گیری جرم آنها با ترازو های معمولی که واحد گرم دارند کاری غیر ممکن است.
بهترین راه حل این است که جرم تعدادی از آنها را که شامل 1023×6.02214076 تعداد است در نظر گرفت. در واقع محققین جرم این تعداد از ذره را که قابل اندازه گیری با ترازو می باشد را مبنای کار خود قرار می دهند.
مفهوم مول:
مول، واحد SI برای اندازه گیری ذرات شیمیایی (مولکول، اتم، الکترون، پروتون، یون و یا هر ذره ای دیگر) می باشد. در واقع یک مول از ماده نشان دهنده تعداد 1023×6.02214076 از همان ماده است. مول واحد جرم اتمی را به گرم تبدیل می کند که این گرم همان جرم اتمی می باشد. به این ترتیب جرم اتمی قابل اندازه گیری و محاسبه می شود. به عنوان مثال: 2 مول هیدروژن، 1023×6.02214076 × 2 اتم هیدروژن دارد.
مفهوم اتم گرم:
اتم گرم در واقع جرم یک مول یا 1023×6.02214076 اتم می باشد. واحد آن بر حسب گرم بیان می شود. برای مثال اتم کربن 12 گرم است. یعنی جرم یک مول از اتم های کربن که شامل 1023×6.02214076 اتم است، برابر با 12 گرم می باشد.
مفهوم مولکول گرم:
جرم یک مول از مولکول های یک ماده مولکول گرم نامیده می شود. به عنوان مثال، مولکول CO2 از دو اتم اکسیژن و یک اتم کربن تشکیل شده است. بنابراین مولکول گرم CO2 برابر با 44=16+16+12 گرم می باشد.
مفهوم وزن مولکولی و رابطه آن با جرم مولی:
همانطور که در بخش مول اشاره شد، تعداد اجزای یک مول برابر با ثابت آووگادرو می باشد. بنابراین، ثابت آووگادرو جرم مولی یک ماده را با وزن مولکولی آن ماده مرتبط می کند.
در واقع می توان گفت که تعداد مولکول های موجود در یک مول از یک ترکیب مولکولی برابر با ثابت آووگادرو می باشد. جرم آن (بر حسب گرم) برابر با وزن مولکولی آن ترکیب خواهد بود. به عنوان مثال، وزن مولکولی آب برابر با 18/02 amu است. در نتیجه می توان گفت هر مول از مولکول آب 18/02 گرم می باشد.
سایر کاربرد های عدد آووگادرو:
از دیگر کاربرد های ثابت آووگادرو می توان به ارتباط بین ثابت های مختلف فیزیکی اشاره کرد. به عنوان مثال داریم:
|
|
|
|
| نماد اعتماد الکترونیک | نشان ملی ثبت | گواهی شامد ارشاد |
© کلیه حقوق مادی و معنوی این وب سایت متعلق به داده پردازان هومان پویان می باشد.
