اثرات مواد شیمیایی بر سلامتی انسانها

اثرات مواد شیمیایی بر سلامت افراد برحسب نوع ماده شیمیایی و مدت تماس با آنها متفاوت است و از بسیار کوچک تا تهدید کننده حیات را شامل می شود.

از سال 1950 تا 2000، حجم جهانی تولید مواد شیمیایی بیش از 50 برابر شده است و همه روزه بسیاری از مواد شیمیایی جدید در سراسر جهان ثبت می شوند. این امر باعث افزایش فشار شیمیایی کلی بر محیط، مردم و در نتیجه خطر آسیب می شود.

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مضر، چه در محیط داخلی و چه در فضای باز، ممکن است اثرات زیادی بر سلامتی از جمله بیماری های تنفسی و قلبی عروقی، آلرژی و سرطان داشته باشد. به همین ترتیب، حیوانات وحشی و اکوسیستم ها تحت تأثیر استفاده از سموم دفع آفات و تجمع آلاینده های پایدار قرار می گیرند. 

اثرات مواد شیمیایی چگونه اعمال می شود؟
از دهه 1940، جامعه شاهد افزایش نرخ بسیاری از بیماری ها و مشکلات بهداشتی از جمله سرطان های مختلف، اختلالات خود ایمنی، اختلالات رفتاری و نقص توجه، ناباروری مردان، بلوغ زودرس و انفجار در میزان چاقی و موارد دیابت بوده است.

بدیهی است که سبک زندگی در 70 سال گذشته بسیار تغییر کرده است، اما وجود مواد شیمیایی در محیط، مواد غذایی و کالاهای مصرفی نیز تغییر کرده است. بیش از هر زمان دیگری، افراد در معرض مواد شیمیایی ساخته شده توسط انسان در مواد بسته بندی مواد غذایی، آلودگی هوا، گرد و غبار، زباله های الکترونیکی، اسباب بازی ها و غیره قرار دارند.

سطوح قابل اندازه گیری صدها ماده شیمیایی ساخته شده توسط انسان به طور معمول در افراد صرف نظر از سن و محل زندگی آنها یافت می شود.

تعیین تأثیرات بهداشتی این ترکیبات و روش هایی برای کمتر قرار گرفتن در معرض آنها برای محققان بهداشت محیط بسیار چالش برانگیز است و تکنولوژی تشخیص مواد شیمیایی در افراد که در بعضی موارد به سختی یک دهه از عمر آن می گذرد هنوز هم پیشرفت چندانی ندارد.

با این وجود، همزمان با پیشرفت تحقیقات، شواهد در حال افزایش است که قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی روزمره می تواند نقش مهمی در بروز مشکلات سلامتی داشته باشد. اگرچه ماهیت دقیق این تأثیرات هنوز مشخص نیست، اما پیامدهای کلی آن برای سلامتی به این معنی است که قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی بالقوه مضر می تواند آسیب های جبران ناپذیری ایجاد کند.

انواع اثرات مواد شیمیایی:
در اروپا مواد شیمیایی طبقه بندی می شوند و استفاده از آنها با توجه به نوع آسیبی که می توانند ایجاد کنند، تنظیم می شود. یک دسته قابل توجه از این ترکیبات مواد شیمیایی سرطان زا، جهش زا یا سمیت زا (CMR) هستند.

مواد سرطان زا با آسیب رساندن مستقیم به DNA یا آسیب رساندن به مکانیسم های دفاعی بدن باعث سرطان می شوند. جهش ها باعث تغییر در ساختار DNA می شوند. از آنجا که آسیب DNA بسیاری از سرطان ها را آغاز می کند، جهش ها به عنوان عامل سرطان زا بسیار محتمل تلقی می شوند. مواد شیمیایی سمی برای عملکرد جنسی و رشد کودکان متولد شده مضر هستند.

CMR به عنوان ماده ای با خطر بالا در نظر گرفته می شوند. با این حال، از حدود 80، 000 ماده شیمیایی موجود در بازار، فقط 3000 مورد تحت آزمایش تعیین درجه سمیت قابل توجه قرار گرفته اند، در نتیجه 800 مورد به عنوان CMR شناخته می شوند. اینکه مواد شیمیایی دیگر باید به عنوان CMR طبقه بندی شوند مورد بحث و تحقیق مداوم است.

از راه های دیگر سمی بودن یک ماده شیمیایی علاوه بر CMR، می توان به آسیب رساندن به مغز و سیستم عصبی (سموم عصبی) اشاره کرد.

توانایی ایجاد دیابت، اختلالات ایمنی و خود ایمنی (ایمونوتوکسین)، اختلالات قلبی عروقی و تنفسی، چاقی (چاقی زا) و تداخل در سیگنالینگ هورمون (اختلال در غدد درون ریز، مانند مواردی که عملکرد تیروئید را مختل می کنند)، توانایی ایجاد آلرژی (حساس سازی) از جمله مواردی است که با قرارگرفتن مکرر در معرض مواد شیمیایی ایجاد می شوند.

اثرات مواد شیمیایی بر کودکان و بزرگسالان:
اثرات بهداشتی مواد شیمیایی نه تنها به میزان قرار گرفتن در معرض بلکه بر اساس زمان قرار گرفتن در معرض نیز متفاوت است. مثلا یک ماده شیمیایی می تواند در زمان های مختلف اثرات مختلفی داشته باشد.

به نظر می رسد بدن هنگامی که اعضای بدن در حال تکامل و برنامه ریزی برای عملکرد سالم هستند، به طور خاص به اثرات مواد شیمیایی حساس تر است، به طوری که اگر در این دوره تماس با مواد شیمیایی رخ دهد، می تواند باعث ایجاد تغییرات دائمی در عملکرد بدنی شود و زندگی فرد را تا آخر عمر تحت تأثیر قرار دهد هرچند ممکن است تا چند دهه هیچ علائم مشخصی نشان ندهد و سپس بیماری ایجاد کند.

بر این اساس اجتناب از مواد شیمیایی سمی به ویژه در مورد محافظت از نوزادان و کودکان که به طور منحصر به فردی در برابر مواد شیمیایی سمی آسیب پذیر هستند، بسیار مهم است.

زیرا سیستم ایمنی، عصبی، غدد درون ریز و کل بدن آنها هنوز در حال تکامل است و مطالعات نشان می دهد که حتی قرار گرفتن کوتاه مدت در معرض مواد شیمیایی می تواند منجر به سرطان پستان، ناباروری، ناتوانی در یادگیری و سایر مشکلات جدی سلامتی در زندگی شود.