نحوه کشت گل آفتابگردان

آفتابگردان با نام علمی Helianthus annuus و از تیره ی گل ستاره ای ها یا کاسنیان (Asteraceae) یکی از مهم ترین گیاهان روغنی جهان است و منشاء آن از آمریکای جنوبی می باشد. در قرن شانزدهم به وسیله ی اسپانیائی ها به اروپا برده شد و کشت آن در بسیاری از مناطق اروپا رایج گردید. و در پایان قرن نوزدهم برخی واریته های اصلاح شده ی آن مجددا به آمریکای لاتین و به خصوص آرژانتین که در آنجا آفتابگردان گیاه پراهمیتی است برده شد.

آفتاب گردان نیاز به گرما و نور زیاد دارد؛ ولی به طول روز حساس نیست. این گیاه نسبتا به گرما و سرما مقاوم است. معمولا تا درجه حرارت 10 درجه سانتیگراد را به خوبی تحمل می کند و یخبندان زود برخلاف ذرت و یا سویا به آفتابگردان آسیبی نمی رساند. به دلیل همین سازگاری کشت آن در دامنه ی وسیعی از شرایط اقلیمی رواج یافته است. آفتاب گردان به دلیل سیستم ریشه ای توسعه یافته اش نسبت به خشکی نیز مقاومت خوبی از خود نشان می دهد ضمن آنکه در اکثر خاک ها من جمله خاک های شنی و یا به نسبت شور می تواند به خوبی رشد کند.

ریشه ی اصلی گیاه آفتابگردان می تواند تا عمق 3 متری خاک نفوذ کند. این گیاه ریشه های جانبی فراوانی نیز دارد. آفتابگردان بسته به واریته و شرایط محیطی می تواند از ارتفاع 70 سانتی متر تا 5 متر رشد کند. برگ های بزرگ و کرک داری دارد که مانند خود گل به سمت نور گرایش داشته و تغییر جهت می دهند. یکی از تفاوت های بارز واریته های مختلف آفتابگردان در یک ساقه ای و یا چند ساقه ای بودنشان است. بدین ترتیب آفتاب گردان های تک ساقه یک طبق گل بزرگ دارند و آفتاب گردان های چند ساقه چند طبق گل کوچک تر. گل های آفتاب گردان تا قبل از تلقیح آنچنان که مشهور است با حرکت آفتاب به سمت آن تغییر جهت می دهند اما بعد از تلقیح از حرکت باز ایستاده و اکثرا رو به شرق یا شمال شرقی ثابت می مانند که این مسئله می تواند در برداشت محصول آنها مفید باشد.

آفتابگردان ها اکثرا دگرگشن هستند و در نتیجه حشرات گرده افشان در باروری آنها نقش موثری دارند. گل های دوائر بیرونی طبق آفتاب گردان، عقیم و گل های دوائر درونی کامل می باشند. دانه های آفتابگردان فندقه هستند و رنگ های متنوعی بسته به رقم گیاه می توانند داشته باشند. درصد روغن آنها نیز متغیر بوده (حدودا از 25 تا 45 درصد) و معمولا هرچه پوست دانه ها نازک تر باشد درصد روغن نیز بیشتر خواهد بود. آفتاب گردان ارقام زیادی دارد که از نظر ارتفاع آنها را به چهار دسته خیلی بلند، بلند، نیمه پاکوتاه و پاکوتاه تقسیم می کنند. ارقام پاکوتاه از ارزش اقتصادی کمی برای کشت برخوردار می باشند.

معمولا آفتاب گردان را در مناطقی که بارندگی زمستانی مناسب دارد، به صورت گیاه دیم در بهار کشت می کنند. آفتابگردان را نباید بعد از گیاهانی مانند نخودفرنگی، چغندر، سیب زمینی یا سایر گیاهانی که بیماری های ریشه ای مشترکی دارند، کشت نمود و در یک مزرعه نیز نباید بیشتر از 4 سال یکبار کشت شود. معمولا چه به صورت دیم و چه فاریاب عکس العمل کمی به کود نشان می دهد. بذر گیاه آفتاب گردان معمولا در دمای 8 تا 10 درجه جوانه می زند و برای جوانه زنی نیاز به رطوبت زیاد خاک دارد. کشت بذر می تواند با بذرکارهای معمولی یا بذرکار ذرت صورت گیرد و از آنجا که جهت طبق ها بیشتر به سمت شرق خواهد بود برای تسهیل برداشت بهتر است جهت ردیف های کاشت شرق به غرب باشد. تراکم گیاهان نیز بهتر است 3 - 2 گیاه در متر مربع باشد. برای عملکرد بهتر در کشت آبی می توان فاصله ی بین ردیف ها را 75 - 50 سانتیمتر و فاصله ی گیاهان روی ردیف ها را 30 - 15 سانتیمتر در نظر گرفت.

قبل از برداشت مخصوصا جهت مصارف روغنی مهم است که از رسیدن کامل دانه های آفتاب گردان اطمینان حاصل شود چرا که طی دو هفته ی آخر رسیدن طبق ها گاه مقدار ماده خشک در بذر ها 100 - 50 در صد افزایش می یابد. معمولا برداشت زمانی صورت می گیرد که پشت طبق ها زرد رنگ و براکته های خارجی (برگ چه های پشت گل) قهوه ای شده باشند. البته در این مرحله هم ممکن است دانه ها تا 50درصد رطوبت داشته باشند درصورتی که برای انبار کردن، بذرها باید کمتر از 10 درصد رطوبت داشته باشند.

واریته های پابلند را اغلب با دست برداشت می کنند. عملکرد آفتاب گردان چیزی در حدود 1.5 تا 2 تن در هکتار است. معمولا بیشتر آفتابگردان های کشت شده صرف مصارف روغن گیری می شود. روغن آفتاب گردان از لحاظ ارزش غذایی با روغن زیتون قابل قیاس است. از نظر رنگ، دوام، و عدم بوی نامطلوب از بهترین روغن ها جهت تهیه ی مارگارین (کره ی گیاهی) و همچنین روغنی مناسب برای آشپزی محسوب می شود.

در مصارف صنعتی نیز از این روغن جهت تهیه ی صابون، رنگ و مواد آرایشی استفاده می شود. همچنین طبعا در برخی مناطق از جمله ایران بذر گیاه آفتاب گردان به صورت خام و یا بوداده مستقیما مصرف می شود. همچنین می توان از برگ های گیاه آفتاب گردان و همچنین کنجاله ی آن (که حاوی مقادیر مناسبی پروتئین است) جهت تغذیه ی دام بهره برد. چنانچه ساقه های این گیاه که حاوی ازت، کلسیم و پتاسیم است، در خاک دفن شود موجب حاصلخیزی آن می گردد