گیاهشناسی کاج چلغوز

کاج چلغوز (chilgoza pine) از جمله مخروطیان همیشه سبز با ظاهری کاملاً ایستاده و قائم است که بومی شمال غربی هیمالیا می باشد. این نوع درخت به آهستگی رشد می کند و برگ های سوزنی براقی دارد. کاج چلغوز را به واسطه دانه های آجیلی مأکولش می شناسند که سرشار از کربوئیدرات ها و پروتئین است.

چلغوز از مهم ترین محصولات حائز ارزش اقتصادی برای مردمان قبایل مستقر در ناحیه "کینار" است، این درختان بجز ناحیه مذکور در مناطق نزدیک کابل پایتخت افغانستان نیز پراکنده اند. بذور چلغوز کمیاب هستند لذا به بهای نسبتاً زیادی خرید و فروش می گردند آنچنانکه امروزه هر کیلوگرم آن را در ازای 53 - 20 دلار آمریکا معامله می کنند.

گیاهشناسی

کاج چلغوز در زبان فارسی "چهل غوزه" یعنی 40 آجیل در داخل یک غوزه یا مخروط خوانده می شود. به عبارت دیگر " noosa " یا " noeza " نوعی کاج بومی است که در نواحی شمال غربی سلسله کوه های هیمالیا از شرق افغانستان، پاکستان و شمال غربی هندوستان در ارتفاعات 3350 - 1800 متر از سطح آب های آزاد می روید. این گیاه در شرایط محیطی آفتابی با خاک های زهکش دار رشد می کند و در طی 10 سال اولیه رشد به ارتفاع 7 فوت و پهنای 4 فوت می رسد.

این درخت از ارتفاع 25 - 10 متر و تاج عمیق، وسیع و طویل برخوردار است. شاخه دهی آن به صورت قائم است اما در جنگل های متراکم حائز تاج باریک و کم عمق خواهد بود. پوست درخت بحالت ورقه ورقه و چروک خورده است به طوریکه با کندن این پوسته ها لایه ای به رنگ سبز متمایل به خاکستری روشن نظیر کاج ظاهر می گردد. شاخه های کوچک و جوان نسبتاً صاف و به رنگ سبز زیتونی دیده می شوند.

برگ های کاج چلغوز به فرم سوزنی و در دستجات 3 تایی بطول 10 - 6 سانتیمتر رشد می یابند که از بافت نرمتری نسبت به " p.bungeana " برخوردارند امّا به سختی از همدیگر گشوده می گردند. برگ ها دارای خطوط روزنه ای آبی- سبز در بخش داخلی هستند و پس از یکسال ریزش می کنند.

گلدهی کاج چلغوز در فاصله مه تا ژوئن انجام می پذیرد. گل ها یکپایه هستند به طوریکه گل های مجزای نر و ماده همگی بر روی یک درخت حضور دارند. گرده افشانی توسط باد صورت می پذیرد. گل ها معمولاً "خودگشن" هستند.

کاج چلغوز توانایی تلاقی با سایر گونه ها را دارد لذا امکان هیبریدگیری با سایر اعضاء این جنس وجود دارد. مخروط ها به طول 20 - 10 سانتیمتر و پهنای 11 - 9 سانتیمتر دیده می شوند ولی هنگامی که گشوده می گردند به حالت چروکیده با برآمدگی های پایه ای و لولای صدفی داخلی است.

بذرها به طول 2/3 - 1/7 سانتیمتر و پهنای 0/7 - 0/5 سانتیمتر با یک پوسته نازک و یک بال رشد نیافته می باشند که در ماه اکتبر به بلوغ می رسند. بذرها محبوس نمی باشند ولیکن توسط بال های متفق بخش های فوقانی مخروط نگهداری می گردند.