گیاهشناسی
- گیاهی علفی، چند ساله، با ریشه های عمیق، منشعب و بالارونده می باشد.
- این گیاه 2 پایه (دارای بوته های نر و ماده مجزا) و سطحش پوشیده از تارهای خشن است.
- از راسته "گل سرخ" و تیره شاهدانگان (Cannabinaceae) و جنس رازک ها محسوب می شود.
- یک گیاه پیچنده خزاندار و مقاوم به سرما محسوب می شود.
- دارای ریشه هایی گوشتی، ضخیم و عمیق می باشد.
- ریزوم های آن دارای طولی 40 - 20 سانتیمتری و قطری 5 - 3 سانتیمتری می باشند. از ریزوم ها انشعابات متعددی خارج می گردند که به "ریشه های تابستانه" معروفند و کم و بیش سطحی هستند. از ریزوم ها ساقه های زیرزمینی بنام "ریشه رُست" خارج می شوند که بر روی آنها در فواصل هر 10 - 8 بند (گره) ساقه ای جدید به طور قائم رشد می یابد.
- ساقه هایش بلندند و درحالی که به دور هم و به دور قیم در جهت عقزبه های ساعت می پیچند، به سمت بالا صعود می نمایند. ضخامت ساقه ها 3 - 1/5 سانتیمتر که قسمت تحتانی آنها بعد از سال دوم به حالت خشبی در می آیند. رنگ ساقه ها در ارقام مختلف از سبز روشن، سبز تیره تا قرمز متمایل به سبز متفاوت است.
- رشد آن نسبتاً سریع است به طوریکه می تواند حدود 50 - 20 سانتیمتر در هفته رشد یابد و تا ارتفاع 10 متری برسد.
- برگ هایش به صورت متقابل، دندانه دار و پنجه ای یعنی مرکب از 5 - 3 لوپ نامساوی است. برگ ها به رنگ سبز تیره دیده می شوند که به علت وجود زواید کرک مانند دارای سطحی ناصاف می باشند.
- گلهای آن در فاصله ماه های تیر تا مهر ظاهر می شوند. این گلها در ابتدا به رنگ سبز هستند لذا بسختی تشخیص داده می شوند.
- گلهای نر رازک در انتهای انشعابات به صورت مجتمع و گل آذین خوشه از بغل برگ ها ظاهر می گردند. هر گل نر درون یک پوشش مرکب از 5 گلبرگ آزاد قرار دارند که در داخل آنها 5 عدد پرچم منطبق بر کاسبرگ ها جای دارند و بر روی شاخه های فرعی رشد می یابند.
- گل های ماده بفرم مخروط مانند به قطر 2 - 1 سانتیمتر، بیضی شکل و مجتمع به رنگ سفید مایل به حنایی دیده می شوند. فقط گل های ماده آن مصارف دارویی و صنعتی دارند.
- میوه آن از نوع "فندقه" است و دارای تارهای ترشحی فراوانی در سطح و قاعده میوه ها به رنگ زرد لیمویی می باشد.
- کُرک های سطح آن دارای ماده ای بنام " Lupulone " است که در صنایع دارویی و غذایی کاربرد دارد.
- بوته های آن به طور متوسط 18 - 16 سال عمر می کنند ولیکن در شرایط مناسب تا 30 سال نیز قادر به بقاء خواهد بود اما بهترین عملکرد گل های ماده را در سال های 16 - 10 عرضه می دارد.
ارقام گیاه رازک
این گیاه دارای ارقام مختلف چون: "رازک سرخ"، "رازک سبز"، "رازک دورگه" می باشد و بر حسب دوره رویش و زمان جمع آوری گل های ماده به سه گروه بشرح زیر تقسیم می نمایند:
- زودرس
- متوسط رس
- دیررس
نیازهای اکولوژیکی و پراکنش جغرافیایی
- از لحاظ شرایط اکولوژیکی به آب و هوای نسبتاً خنک و دمای متوسط حدود 18 - 15 درجه سانتیگراد نیازمند است. رازک به درجه حرارت زیادی نیاز ندارد چنانکه اندام های هوایی رازک به دما حساس هستند ولیکن اندام های زیرزمینی چنین حساسیتی ندارند.
- نیاز حرارتی (ضریب حرارتی) گیاه در طول فصل رشد به 2000 - 1700 درجه سانتیگراد می رسد.
- از آغاز رویش تا تشکیل گل ها به 1700 - 1600 ساعت روشنایی نیازمند است.
- در مناطقی می روید که دارای حداقل 600 - 550 میلیمتر بارندگی باشند و توصیه می گردد که در مناطق بادخیز و همچنین اراضی دارای سطح آب زیر زمینی بالا از کاشتن آن خودداری شود. گیاه رازک می تواند نیازهای آبی خود را از اعماق زمین جذب نماید.
- رازک به خاک های دارای بافت لومی و غنی از ترکیبات کلسیمی با PH حدود خنثی (7-6/5) نیازمند است.
- خاک مناسب برای کاشت رازک باید دارای زهکش عالی باشد.
- این گیاه را بهتر است در بخش های آفتابگیر مزارع و باغچه ها کشت نمود ولیکن امکان کاشت آنها در قسمت های سایه-روشن نیز وجود دارد.
- رازک بیشترین گل ها و مواد مؤثره را در شرایطی بروز می دهد که از نظر اقلیمی در دوره گلدهی با شب های سرد و مرطوب مواجه باشد.
- گیاه رازک بحالت خودرو در جنگل ها و اماکن سایه دار می روید ولیکن به واسطه از بین رفتن رویشگاه ها های طبیعی از دامنه گسترش آن در شمال ایران به شدت کاسته شده است بنحوی که در مواردی بسختی می توان آن را در مناطق حاشیه جنگل ها یافت و آن را در بسیاری از نقاط جهان از جمله: اروپای غربی، هند، چین، استرالیا و آمریکا کشت می کنند.
