گیاه کینوا

گیاه کینوا (خاویارگیاهی) بومی کوه های آند در بولیوی، شیلی و پرو است. مردم این مناطق، کینوا را طی 5000 سال به طور مداوم در تغذیه خود استفاده کرده اند، به طوری که در سال 2003، بولیوی و پرو با 88 درصد تولید جهانی بزرگ ترین صادرکنندگان گیاه کینوا بودند. اکنون محصولی مناسب برای کشاورزان اکثر مناطق آمریکای شمالی محسوب می شود. در 30 سال گذشته کاشت آن به سرعت افزایش یافت. در حال حاضر بیش از 70 کشور کینوا را کشت می کنند، ازجمله فرانسه، انگلستان، سوئد، دانمارک، هلند، ایتالیا و ایالات متحده، سازمان خواربار جهانی عملکرد کینوا را به شرط مدیریت زراعی خوب، بین 3 تا 4 تن در هکتار پیش بینی کرد. همچنین این سازمان ارزش غذایی سرشار آن را با شیر خشک مقایسه کرد. سازمان خواربار به پیشنهاد چند کشور ازجمله بولیوی، پرو و جمهوری آذربایجان و با تصویب مجمع عمومی سازمان ملل متحد، سال 2013 را به نام کینوا نامگذاری کرد. در ایران کاشت آن در مناطق زیر:

• سیستان و بلوچستان در آبان
• خوزستان دهه دوم مهر
• جنوب کرمان در اوایل مهر
• در استان فارس
• و کرج در نیمه مرداد بالاترین سازگاری بیشتری را نشان داده است.

گیاهشناسی

کینوا گیاهی سنتی از کهن ترین خوراکی های جهان است که قدمتی 5 هزار ساله دارد و بخاطر دانه های خوراکی اش کاشته می شود، این گیاه جزو غلات نیست، ولی خواص مشابه و حتی بیشتری دارد که به دلیل دانه های خوراکی اش معروف است که منبع بسیار غنی از پروتئین است، این ماده خوراکی و غذایی جزو گروه سبزی ها طبقه بندی شده است. فیبر فراوان موجود در آن موجب ایجاد حس سیری زودرس و طولانی تر در بدن می شود و به این ترتیب به پیشگیری از پرخوری و اضافه وزن در فرد مصرف کننده کمک می کند. روش پخت کینوا مانند برنج است. افراد گیاه خوار می توانند از آب سبزی و افراد غیر گیاه خوار از آب مرغ یا گوشت برای پختن آن استفاده کنند، همچنین بهتر است برای طعم بهتر و مطلوب تر آن را با آب تنها نپزید. به عنوان یک سوپر غذا در منابع علمی یاد می شود و در مقایسه با گندم و برنج دارای خاصیت سیر کنندگی بیشتری است و بسیار سبک تر و خوش هضم تر از دانه های برنج است که به خاطر رشد خوب در بدترین و دشوارترین شرایط آب و هوایی مشهور شده است.

مراحل رشد گیاه کینوا
گیاه کینوا به اقلیم سرد و خشک سازگاری دارد، دماهای بین 1- تا 35 درجه سانتی گراد و یخ زدگی را تا قبل از گل دهی تحمل می کند که در مناطق مرتفع دنیا که تنوع گیاهان زراعی محدود است، از نظر ارزش غذایی اهمیت ویژه ای دارد و برای رشد و تولید دانه نیازمند هوای خشک و روز کوتاه است. همچنین در برابر خشکی و سایر تنش ها مقاومت می کند. این گیاه به حرارت زیاد و طول روز حساس است. برای مثال این گیاه در خوزستان 4 تا 8 روز پس از کاشت و آبیاری بذور جوانه می زند و بین 13 تا 19 روز پس از کاشت به مرحله سه برگی می رسد. 50درصد گل دهی حدود 30 روز پس از کاشت آن و زمانی که ارتفاع گیاه 25 سانتی متر است، اتفاق می افتد. سنبله که در انتهای ساقه تشکیل می شود، بسته به رقم و شرایط رشد 15 تا 70 سانتی متر طول دارد.

در تمامی ارقام کینوا دو نوع گل آذین وجود دارد. رسیدگی کامل سنبله ها 110 تا 125 روز پس از کاشت خواهد بود. در کلرادوی آمریکا دوره رشد برخی ارقام 90 روز گزارش شده است. البته در مناطق دیگر ارتفاع گیاه باتوجه به رقم و شرایط رشد از 45 تا 195 سانتی متر گزارش شده است. گل آذین ارقام آن در خوزستان، همگی از نوع گلومرال (نوعی سنبله مرکب) است. ارتفاعش در خوزستان باتوجه به شرایط رشد حدود 90 تا 100 سانتی متر است. همچنین تیپ رشد متراکم و بوته ای، دارای ساقه مشخص بدون داشتن ساقه جانبی است و بسته به محیط و رقم ممکن است انشعاباتی داشته باشد. کاشتش در خوزستان، خطر گنجشک خوردگی در زمان رسیدن دانه ها جدی است. سنبله ها همگی قبل از رسیدن سبزرنگ و در زمان رسیدگی کامل زردرنگ هستند. اما رنگ گل در زمان گرده افشانی از سفید، زرد، صورتی تا قرمز تیره، ارغوانی و سیاه متنوع است.

گیاه کینوا معمولا خودگشن با گلهای دو جنسی ولین اقص و بدون گلبرگ است اما دگرگشنی نیز 10 تا 15 درصد گزارش شده است. سنبله ها متراکم و در فاصله زمانی 15 روز تفاوت از یکدیگر کاماً می رسند. بذر از نظر اندازه شبیه ارزن به قطر 0/2 تا 0/275 سانتی متر است و دو سطح صاف دارد و دور آن مدور و به شکل قرص آسپرین است. وزن هزار دانه کینوا 3 تا 3/5 گرم و به رنگ های سیاه، قرمز، صورتی، نارنجی، زرد یا سفید است. دانه کینوا نوعی شبه غله با ارزش غذایی فراوان است و منبعی غنی از پروتئین، آهن، منیزیم، فیبر، فسفر و ویتامین B2 به حساب می آید، به طوری که در کشورهای آمریکای جنوبی به خاویار سبز معروف است. در جداول زیر ترکیبات اصلی آن در مقایسه با برخی محصولات آمده است. عملکرد بذر آن بسته به رقم و شرایط کاشت، بین 1120 تا 6000 کیلوگرم در هکتار است.