کاشت درخت گلابی در ایران و جهان

گلابی پس از سیب مهم ترین میوه دانه دار در سطح جهان است. این میوه علی رغم شباهت های گیاه شناختی زیاد به گونه سیب از جنبه های زیادی نیز متمایز و متفاوت است. از جمله مشخصات بارز میوه گلابی تنوع چشمگیر اندازه، طعم و خصوصیات ظاهری میوه می باشد به صورتی که در کمتر میوه ای تا به این اندازه تنوع مشاهده می شود. علاوه بر این، وجود سایر گونه های متعلق به جنس Pyrus نظیر گلابی آسیایی متعلق به گونه P. pyrifolia سبب گستردگی و تنوع بیشتر این میوه گردیده است. در کشور ما به لحاظ وجود مراکز تنوع قابل توجه برای گونه P. communis نظیر استانهای ساحلی دریای خزر و همچنین استانهای غربی، خصوصاٌ استان کردستان و استانهای واقع روی رشته کوه های البرز و زاگرس، تنوع درخت گلابی در اثر گزینش انجام گرفته توسط انسان بیش از سایر کشورهاست.

از نقطه نظر مدیریت باغ و تحمل به شرایط نامساعد محیطی نیز درخت گلابی شرایط نامساعد آبیاری و بسیاری از تنش های غیر زنده را بیشتر و بهتر از بسیاری از سایر درختان میوه سردسیری تحمل می نماید. بررسی باغ های متروک دربردارنده گونه های مختلف درختان میوه موید این مطلب است که صرف نظر از خسارت بیماری آتشک، نسبت به سایر گونه های درختان میوه به طیف گسترده ای از آفات و بیماری های درختان میوه مقاوم تر است. با توجه به مطلوبیت نسبی کشت گلابی از نظر مدیریت باغ و تنوع موجود در کشور، پتانسیل های بسیار بیشتری در زمینه کشت، پرورش درخت گلابی و صادرات این محصول به بازارهای جهانی در کشور ما موجود است که تاکنون کمتر مورد توجه قرارگرفته است. به این منظور، اولین گام و شاید موثرترین راه می تواند بهینه کردن شرایط تولید، مدیریت و نگهداری آن و همچنین آشنایی با نیازهای بازارهای بین المللی از نظر نوع و کیفیت میوه گلابی مورد نیاز این بازارها باشد.

عملکرد درخت گلابی در ایران و جهان
بیشترین عملکرد باغ های گلابی در بین استانهای عمده تولیدکننده گلابی به ترتیب به استان تهران، خراسان و آذربایجان غربی اختصاص دارد. مقایسه عملکرد این باغ ها در استان های عمده گلابی خیز کشور با عملکرد باغ های گلابی دو کشور بلژیک و هلند نشان دهنده عملکرد بالاتر باغ های این دو کشور به میزان حداقل 20 تن در هکتار است. همچنین برنامه ریزی احداث باغ شامل استفاده از نهال 2 ساله تربیت شده و در کنار آن کاربرد پایه های همگروه به که سبب زودباردهی نسبت به پایه های همگروه گلابی می شود. دو عامل اصلی در دستیابی عملکرد 12 تن در هکتار در سال دوم کاشت این باغ هاست. عملکرد پایین باغ های گلابی در کشور ما بیش تر به مسائل ذکر شده در بخش تولید، علی الخصوص سوء مدیریت باغ های گلابی و عدم استفاده از سیستم های کشت متراکم درخت گلابی و پایه های رویشی باز می گردد.

همچنین برخی از ارقام گلابی کم بار تا متوسط بار بوده ولی به خاطر بازارپسندی بالای آنها توسط تولیدکنندگان گلابی مورد کشت قرار می گیرند، مانند رقم نطنزی که نوعی درخت گلابی حجیم و کم بار است لیکن میوه آن دارای بازارپسندی خوبی در ماه های فصل زمستان می باشد. در بین ارقام وارداتی و بومی مورد استفاده در کشور جهت مصرف تازه خوری، رقم اسپادونا این گونه با عادت رشد عمودی و بسیار پر بار و فاقد سال آوری است به صورتی که عملکرد بیش از 30 تن در هکتار و حتی بیش از این با استفاده از این رقم دست یافتنی است. در بین ارقام مصرفی جهت فرآوری نیز رقم درگزی بسیار پربار بوده، لیکن تاکنون بیشتر در استان خراسان جهت احداث باغ یک دست آن مورد استفاده قرار گرفته است. خوشبختانه هر دو رقم فوق الذکر آستانه تحمل مطلوبی به بیماری آتشک داشته و کشت و کار آنها در مناطق آلوده نسبت به سایر ارقام حساس یا نیمه حساس نظیر ویلیامز، دوشس، شاه میوه و فلسطینی ترجیح داده می شود.

گیاه شناسی
به طور کلی کشت و کار غالب درخت گلابی در سطح جهان به گونه.P. communis L یا همان گلابی اروپایی که بومی غرب آسیا و شرق اروپا می باشد اختصاص دارد. در کنار این گونه، در برخی کشورها در سطح کمتری کشت و کار گونه دیگر از آن معروف به گلابی شنی یا گلابی آسیایی متعلق به گونه.P. pyrifolia (Burm.) Nak متداول است. براین اساس در این بخش پس از بیان خصوصیات گیاه شناسی درخت جنس Pyrus و شرح گونه های مهم این جنس، دو گونه فوق همراه با گونه P. bretschneideri که در بر دارنده گلابی های چینی می باشد به تفصیل بیشتری بررسی خواهند شد. در جنس Pyrus تعداد کروموزوم برابر 34 به ندرت 51 و یا 68 می باشد. غالب گونه ها خزان دار و به ندرت همیشه سبز و گاهی اوقات خاردارند. برگها اره ای مضرس هلالی یا با کناره صاف و به ندرت کنگره ای می باشند. جوانه ها در داخل از پهنا پیچیده و دمبرگ ها دارای گوشوارک های کم و بیش بزرگی می باشند.

فلس جوانه ها روی هم خوابیده و گل ها همزمان یا کمی قبل از جوانه های برگ باز می شوند. گلها خوشه ای چتر مانند، سفید و به ندرت در برخی گونه ها و یا ژنوتیپ های وحشی صورتی و یا رگه های صورتی رنگ در آنها مشهود است. کاسبرگها به عقب برگشته یا گسترده و گلبرگ ها دارای قاعده دمبرگ مانند می باشند. گلبرگ ها تا حدودی مدور تا مستطیلی پهن بوده و 20 الی 30 پرچم را در بر گرفته اند. بساک ها قرمز تا ارغوانی و 2 الی 5 خامه آزاد در قاعده به وسیله دیسک یکجا جمع می شوند. تخمکها به تعداد دو عدد در هر خانه و میوه پوم کروی تا گلابی شکل است. کاسه گل پایا یا خزان کننده و گوشت میوه بسته به رقم یا ژنوتیپ درصدهای متفاوتی را از سلول های اسکلروئیدی دارا می باشد. بذور رسیده گلابی قهوه ای تا سیاه و در برخی گونه های این جنس بسیار بزرگ تر از بذر گلابی های اروپایی است.

تقسیم بندی گیاه شناسی جنس Pyrus
جنس Pyrus متعلق به زیرخانواده پوموایده یا دانه دارها و از خانواده گلسرخیان می باشد. این جنس بر اساس شماری از تقسیم بندی های گیاه شناختی دارای 22 گونه شناسایی شده است که همگی بومی اروپا، نواحی معتدله آسیا و نواحی کوهستانی آفریقای شمالی است. علاوه بر این، حداقل 6 دورگ طبیعی و 3 دورگ مصنوعی بین گونه ای نیز تاکنون در این جنس شناسایی شده است. در برخی تقسیم بندیها شمار زیادی گونه های جدید وجود دارد که اغلب مورد توافق عمومی نیستند. درخت گلابی گونه.P. communis L گونه اصلی تجارتی این جنس در اروپا، آمریکای شمالی و جنوبی، آسیای غربی، استرالیا و آفریقا می باشد.

گونه.P. nivalis Jacq در اروپا جهت تهیه شربت گلابی کاربرد داشته و به گلابی پری (Perry pear) معروف است و سطح کشت بسیار محدودی دارد. در شرق آسیا گونه غالب تجاری گلابی از گونه P. pyrifolia که به نام گلابی شنی ژاپنی معروف است، می باشد. وجه اصلی تمایز گلابی های اروپایی از گلابی های آسیای شکل سیبی میوه، سطح عمدتا پوشیده از زنگار و فراوانی سلول های اسکلروئیدی در بافت میوه آنهاست. علاوه بر گونه های درخت گلابی فوق، گونه های: P. ussuriensis Max (که دورگ گلابی آسیایی با گونه P. ussuriensis می باشد) و P.×bretschneideri Rehd نیز در شمال چین کشت و کار می شوند.