اصول احداث باغ در مجتمع کشت و صنعت

اصول احداث باغ در مجتمع کشت و صنعت
فاصله کاشت
فاصله بین ردیف ها و بین درختان هر ردیف از یکدیگر اثر چشمگیری بر نحوه رشد و باردهی مرکبات دارد. انتخاب این فاصله ها باید طوری باشد که هر درخت از حداکثر تابش نور خورشید برخوردار باشد و همچنین فضای مناسبی برای حرکت ادوات مکانیزه در فاصله بین ردیف ها وجود داشته باشد.

در مناطق شمالی کشور طرح کشت مستطیلی با ردیف های شمالی - جنوبی و در مناطق مرکبات خیز جنوب کشور هم طرح کشت مربع شکل توصیه می شود. اگر شیب زمین منطقه ای که برای احداث باغ انتخاب شده است بیش تر از 25 تا 30 درصد باشد، ابتدا باید زمین را تراس بندی کرد تا فرسایش خاک به حداقل برسد و بتوان درختان را به خوبی آبیاری کرد.

از کاشت درخت در خطوط تراز هنگامی استفاده می شود که توپوگرافی طبیعی زمین شیبدار بیش از سه درصد و کم تر از 25 تا 30 درصد باشد. فاصله کاشت درختان مرکبات از یکدیگر بستگی زیادی دارد به: شدت رشد رقم و پایه انتخابی، شرایط اقلیمی منطقه (به ویژه از نظر دما و شدت آفتاب)، عمق و حاصلخیزی خاک، مقدار آب در دسترس، سیستم تربیت و هرس درختان و نظام بهره برداری از باغ (مکانیزه یا سنتی).

بدیهی است که هر چقدر گسترش تاج درخت و قدرت رشد پایه کم تر یا شدت تابش آفتاب و درجه حرارت منطقه بیش تر باشد، باید درختان را با فاصله کمتری از یکدیگر کاشت. بر اساس موارد بالا، در شمال ایران با توجه به نوع پایه استفاده شده، فاصله کاشت برای ارقام پرتقال و نارنگی از 5×5/3 تا 6×4 متر توصیه می شود.

در صورت استفاده از پایه فلائینگ دراگون یا رقم نارنگی هاشیموتو در این مناطق، فاصله کاشت 4×5/2 پیشنهاد می شود. در مناطق مرکبات خیز جنوب کشور هم فاصله کاشت 6×4 تا 6×5 متر برای ارقام پرتقال و نارنگی و فاصله 6×5 تا 7×6 متر برای ارقام لیموترش، لیموشیرین و گریپ فروت توصیه می شود.

در مناطقی که زمستان های سرد و خشک دارند توصیه می شود نهال مرکبات را در اواخر زمستان یا اوایل بهار و پس از رفع خطر سرمازدگی بکارند، اما در مناطقی که زمستان های ملایم و مرطوب دارند می توان کشت را در پاییز یا زمستان نیز انجام داد.

گودال برداری
تهیه گودال را می توان به صورت دستی (توسط بیل و کلنگ) یا به روش مکانیزه (با مته های مخصوص به قطر 70 تا 80 سانتی متر که به تراکتور بسته می شوند) انجام داد. هرچه شعاع گودال بزرگ تر باشد (80 تا 150 سانتی متر)، نهال در آینده فرصت رشد مناسب تری خواهد داشت.

عمق گودال کاشت نیز از 50 تا 100 سانتی متر متغیر است. در مناطق شمالی کشور با توجه به سنگینی بافت خاک، بارندگی و رطوبت بالا و سطح ایستابی بالا بهتر است علاوه بر ایجاد زهکش، کاشت نهال مرکبات روی پشته (به صورت گُرده ماهی) انجام شود.

شایان ذکر است که ارتفاع پشته را بایستی حدود 70 سانتی متر در نظر گرفت و عرض پشته، بسته به فاصله کاشت، از 2 تا 5/2 متر متغیر باشد. اگر ارتفاع پشته زیاد باشد، برداشت محصول مشکل می شود.

سیستم کاشت نهال روی پشته (در جایی که سطح آب زیرزمینی بالا نباشد)، حتی قبل از احداث پشته می توان محل غرس نهال را به عمق نیم متر و شعاع یک متر گودال برداری کرد.

هرس نهال قبل از کاشت
در مرکبات نیز همانند سایر درختان میوه پس از خروج نهال از خزانه یا گلدان و پیش از کاشت آن در زمین اصلی باید ریشه ها را هرس کرد تا ضمن تشویق تولید ریشه های جانبی که تأثیر زیادی در تغذیه نهال دارند، سطح قسمت های آسیب دیده ریشه کاهش بیابد.

علاوه بر این لازم است به تناسب حجم ریشه های نهال، بخش هوایی نیز هرس شود تا توازن درستی بین بخش هوایی و زیرزمینی نهال ایجاد شود.

کاشت نهال
پس از ایجاد گودال لازم است خاکِ برداشته شده از لایه 30 سانتی متری سطح زمین با حجم های مساوی از ماسه رودخانه ای و کود پوسیده دامی یا هر ماده آلی دیگر مخلوط و در ته گودال ریخته شود تا به خوبی در دسترس ریشه ها قرار بگیرد. چنانچه خاک زراعی از کیفیت خوبی برخوردار نباشد، غنی سازی خاک بر اساس آزمون خاک توصیه می شود.

در پایان عملیات پرُکردن گودال باید خاک گودال را با آب سیراب کرد تا نشست کامل خود را انجام دهد و در صورت کمبود خاک گودال، به آن خاک اضافه کرد. پس از کاشت نهال، برای کمک به استقرار بهتر نهال و جلوگیری از تکان خوردنش در اثر وزش باد لازم است قیمی به طول متناسب با ارتفاع نهال در کف گودال مستقر کنید.

توجه کنید که در مناطق بادخیز، قیم باید در پشت قسمت پیوندشده نهال قرار گیرد تا استحکام بیش تری به آن بدهد. در صورت احداث پشته برای کاشت نهال، پس از حفر چاله روی سطح پشته، نسبت به کاشت نهال اقدام شود.

استقرار بادشکن
وزش باد برای درختان مرکبات مضر است و بنابراین باید پیش از کاشت درختان اصلی به احداث بادشکن در اطراف باغ و به ویژه در ضلعی از باغ که در مسیر بادهای سرد فصلی است، اقدام کرد. بادشکن ها می توانند مسافتی معادل 25 برابر ارتفاع خود را از خطر وزش بادهای زیان آور حفظ کنند،

اما بیشترین حفاظت انجام شده در فاصله ای معادل 10 تا 15 برابر ارتفاع بادشکن انجام می شود. حداقل فاصله درنظر گرفته شده بین درختان بادشکن و اولین ردیف درختان اصلی باغ شش متر است. بهترین درختان برای بادشکن، درختان بومی سازگار با منطقه هستند.

انتخاب رقم
ارقام مرکبات را می توان بر اساس زمان رسیدن میوه ها به سه گروه زودرس (اواسط شهریور تا اواخر آذر)، میان رس (اوایل دی تا اواخر بهمن) و دیررس (اوایل اسفند تا تیر سال بعد) تقسیم کرد. با توجه به اینکه در شمال ایران خطر بروز سرمازدگی وجود دارد،

بهتر است در نوار شمالی کشور از ارقام زودرس شامل انواع نارنگی انشو، انواع کلمانتین، پونکن (یونسی) و پیج و همچنین انواع پرتقال ناول، هاملین، مارس و سالوستیانا استفاده شود تا میوه ها پیش از بروز سرما از درخت چیده شده باشند.

بدیهی است که کاشت ارقام میان رس در این منطقه و برداشت زودهنگام موجب افت کیفیت میوه و کاهش بازارپسندی آن می شود که ناشی از نرسیدن کامل میوه در زمان برداشت است.

در نوارهای مرکبات خیز مرکزی و جنوبی کشور با توجه به وضعیت درجه حرارت و فراهم بودن دوره رشد و نمو طولانی می توان ارقام میان رس و دیررس پرتقال و نارنگی و همچنین انواع گرمسیری مرکبات مانند لیموترش، لیموشیرین و گریپ فروت را کاشت.

مدیریت گرده افشانی
از آنجایی که برخی ارقام مرکبات از قبیل نارنگی پیج، کلمانتین کادوکس، مینئولا تانجلو و ارلاندو تانجلو برای باردهی مناسب به گرده ارقام دیگری نیاز دارند، باید ارقام گرده دهنده را بین درختان اصلی باغ کاشت. برای رسیدن به این هدف می توان به دو روش عمل کرد.

در روش اول به ازای هر هشت تا ده ردیف از رقم اصلی یک ردیف درخت گرده دهنده کاشته می شود و در شیوه دوم یک درخت گرده دهنده در مرکز مربعی کاشته می شود که در هر ضلع آن سه درخت از رقم اصلی کاشته شده است. استفاده از کندوی زنبور عسل و مدیریت کف باغ نیز در حفظ حشرات گرده افشان مفید خواهد بود.