نقش الیاف ابریشم در صنعت نساجی

ابریشم درخشان و لوکس که به خاطر نرمی و لطافتش به شهرت رسیده است، از پیله های کرم ابریشم به دست می آید. این الیاف را می توان بافت یا به هم پیوند زد و آن را به یک پارچه ارزشمند لوکس تبدیل نمود. توانایی جذب موئینگی، قابلیت جذب آب به میزان حداکثر یک سوم وزن خود و ویژگی های حرارتی باعث شده تا پارچه های ابریشمی گزینه مناسبی برای تنظیم دمای بدن باشند؛ به همین دلیل می توان از آنها در تولید لباس زیر و لایه های زیرین پوشاک استفاده کرد.

پیله های حاصل از کرم ابریشم که بر روی برگ های درخت توت رشد می کنند؛ از یک فیلامنت با طول بسیار بلند تشکیل شده اند. پیله ها با بخار دادن یا جوشانده شدن از هم باز می شوند، سپس انتهای تار به منظور از هم باز شدن به یک تکه واحد مشخص می گردد. تبدیل ابریشم به یک نخ ممتد باعث صافی آن می شود. به خاطر اینکه ابریشم خام، نرم تر و براق تر شود، بیشتر خیسانده شده و صمغ زدایی می گردد؛ در ضمن این فرآیندها باعث می شوند که ابریشم به راحتی رنگ بگیرد.

ابریشم یک کالای لوکس باستانی

در حدود 2700 سال قبل از میلاد مسیح، ابریشم به صورت منحصر به فرد طبق یک سنت چینی در چین تولید می شد. در آن زمان ابریشم آنقدر ارزش داشت که روش های تولید آن مثل یک راز کاملاً سر به مهر حفظ می گردد و هیچ کس حق نداشت تا دانش تولید ابریشم را به خارجی ها حتی به قیمت جان خود انتقال دهد. اما سرانجام دانش نحوه تولید و فرآوری ابریشم به خارج از مرزهای چین رسید. این دانش در ابتدا به هند و ژاپن، سپس به ایران و سرانجام در قرن ششم میلادی به اروپا رسید.

ابریشم لوکس باستانی جز صادرات اصلی چین محسوب می شد. تاجران چینی این کالای لوکس را به منظور مبادله با کالاهای دیگر از طریق شبکه های مواصلاتی مابین آسیا، عربستان، آفریقا و اروپا داد و ستد می کردند. رشد تجارت ابریشم از سال 130 قبل از میلاد آغاز شد و تا حدود سال 1453، یعنی دوران تسلط سلسله هان بر چین به اوج خودش رسید، اما از این زمان به بعد روند کاهشی داشت، زیرا امپراطوری عثمانی تجارت با غرب را تحریم کرد.

با وجود استفاده گسترده از جاده ابریشم، حقیقت این است که اصطلاح «جاده ابریشم» کاملاً بی مسما است. هیچ مسیر واحدی از شرق به غرب وجود نداشته و فقط شبکه هایی از راه های دریایی و زمینی موجود بوده است. این اصطلاح نسبتاً جدید است و توسط فردیناند فون ریختوفن، زمین شناس آلمانی، در اواسط قرن نوزدهم ابداع شده است.

انواع دیگری از ابریشم هم وجود دارد. ابریشم توسار توسط کرم های ابریشم وحشی تولید می شود که از درختانی به غیر از درخت توت تغذیه می کنند و ابریشم تولیدی آنها بافتی غنی دارد. ابریشم اری (Eri) از کرمهای ابریشم اهلی شده که از گیاه کرچک تغذیه می کنند، حاصل می شود. پیله این کرم های ابریشم، تارهای ممتد ندارد، بنابراین می توان بدون کشتن کرم ابریشم این تارها را استخراج کرد.

ابریشم آهیمسا یا ابریشم آشتی به صورتی خاص تولید می شود تا بتوان بدون کشتن کرم ابریشم، پروانه را از پیله خارج کرد؛ بنابراین تار ابریشم به تکه های کوچک تری شکسته می شود، به همین دلیل نخ استحصال شده از این ابریشم صافی کمتری دارد. خرده لیف های ابریشم از طریق ضایعات الیاف کوتاه که در فرآیند باز کردن ابریشم از پیله به دست می آیند و صافی کمتری دارند، ایجاد می شوند.

بازار با ارزش ابریشم

ابریشم یک ویترین کوچک، اما پر سود محسوب می شود و کمتر از %0.2 بازار جهانی الیاف نساجی را نمایندگی می کند. پیش بینی می شود که تا سال 2021، ارزش بازار جهانی ابریشم به 16.94 میلیارد دلار برسد. قیمت واحد ابریشم خام تقریباً 20 برابر پنبه خام است.

چین بزرگ ترین تولید کننده ابریشم جهان است. میزان تولید ابریشم چین شش برابر دومین تولید کننده بزرگ ابریشم، یعنی هند است. سه کشور دیگر بزرگ تولید کننده ابریشم، ازبکستان، تایلند و برزیل هستند. این پنج کشور بیش از 99% ابریشم جهان را تولید می کنند، با این حال پرورش کرم ابریشم به صورت تجربی در بیش از 60 کشور جهان انجام می شود.

صنایع پرورش کرم ابریشم و استحصال ابریشم از این کرم ها در چین بسیار وسیع و مکانیزه انجام می شود. همین امر می تواند توضیح دهد که چرا نیروی کار شاغل در صنعت ابریشم چین تنها 1 میلیون نفر است، در حالی که این میزان در هند به 79 میلیون نفر می رسد. بیشتر نیروی کار شاغل در صنعت ابریشم هند روستایی هستند، در واقع صنعت ابریشم هندوستان، صنعتی کلبه ای است که در کنار فعالیت کشاورزی روستاییان انجام می شود.

تأثیرات اجتماعی تولید ابریشم

کمیسیون بین المللی پرورش کرم ابریشم تخمین زده است که 60% از درآمد پرورش کرم ابریشم به روستاییان باز گردد و همین امر باعث گردش جریان نقدینگی از شهرها به روستاها می شود. حدود 60% نیروی کار فعال در زمینه پرورش کرم ابریشم و صنعت ابریشم را زنان تشکیل می دهند. در واقع پرورش کرم ابریشم از جمله پروژه هایی است که هدف از اجرایی کردن آن، کاهش فقر در مناطق روستایی است، هر چند که مشخص نیست که چه مقدار از این ابریشم تولیدی وارد زنجیره های اصلی صنعت مد می شود.

هیئت بازرگانی ابریشم هندوستان تخمین می زند که حدود 57% از ارزش ناخالص پارچه های ابریشمی به خود پرورش دهندگان پیله های ابریشم باز می گردد. با این حال مطالعات دیگر نشان می دهند که کارگران پیله ابریشم در برخی مناطق از جمله کشمیر، هنوز هم درآمدهای بسیار اندکی دارند.

همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می دهد مراحل اصلی تولید ابریشم با کودکان کار پیوند خورده است. دیده بان حقوق بشر در سال 2003 تخمین زده است که حداقل 350000 کودک در برخی از حوزه های اصلی تولید ابریشم در هندوستان به تولید نخ ابریشم و ساری بافی مشغول هستند.

این کودکان 12 ساعت در روز و هفت روز هفته مشغول به کار بوده اند و در معرض انواع آسیب های جسمی، توهین های کلامی، عفونت و بیماری بوده اند. برخی از این کودکان از پنج سالگی مشغول به کار شده اند و معمولاً به ازای تسویه بخشی از بدهی های خانواده کار می کنند. به گفته وزارت امور خارجه آمریکا، معضل کودکان کار در تولید پیله های کرم ابریشم در ازبکستان هم وجود دارد.

تأثیرات ضد و نقیض تولید ابریشم بر روی محیط زیست

اثرات زیست محیطی ابریشم، ضد و نقیض است. ابریشم جز الیافطبیعی است، بنابراین زیست تخریب پذیر است. درختان توت که مأمن کرم های ابریشم محسوب می شوند، به سموم دفع آفات یا کودهای شیمیایی کمی احتیاج دارند؛ به همین دلیل می توانند به صورت ارگانیک رشد کنند و به آب کمتری هم نسبت به پنبه احتیاج دارند.

با این حال شاخص پایداری مواد هیگ که اثرات زیست محیطی الیاف را از تولید الیاف خام تا تولید پارچه رتبه بندی می کند، ابریشم را در رتبه ای بالاتر از سایر الیاف قرار داده است. این موضوع عمدتا به پتانسیل گرم شدن کره زمین و استفاده عمده از سوخت های فسیلی در مراحل باز کردن پیله های ابریشم و عمل آوری آن مربوط می شود. معیار زیست محیطی ایجاد شده برای الیاف، ابریشم را طبقه بندی نمی کند.

در ضمن فرآیند پرورش کرم ابریشم تا زمانیکه پیله ابریشم تشکیل شود، می تواند بر سلامتی کارگران تأثیر منفی بگذارد. یک مطالعه در سال 2011 که درباره کشاورزان پرورش دهنده کرم ابریشم در کشمیر انجام شد، نشان داد که اکثر تولید کنندگان کرم ابریشم از سوزش چشم، آسیب های بدنی، کمر درد، آلرژی، مشکلات تنفسی و سردرد رنج می برند. به گفته وزارت امور خارجه آمریکا، معضل کودکان کار در تولید پارچه ابریشمی در هند و تولید پیله های کرم ابریشم در ازبکستان وجود دارد.

گزینه های جایگزینی برای تولید مرسوم ابریشم وجود دارند که بیشتر شامل راه حل های ارگانیک هستند. سازمان دیده بان محیط زیست، استانداردی را برای تولید کرم ابریشم ارگانیک وضع کرده است تا شکاف بین استانداردهای ارگانیک حال حاضر اروپا و روش های پرورش کرم ابریشم را پر کند. در ضمن استانداردهای سازمان استاندارد جهانی منسوجات ارگانیک برای ابریشم نیز قابل استفاده است. این استانداردها کل مراحل تولید پارچه ابریشم از فرآوری الیاف گرفته تا تولید نخ و پارچه خام را پوشش می دهند.