کشت گلخانه ای سیاه دانه

کشت سیاه دانه هزینه زیادی نداشته و جزو محصولات پر بازده می باشد که از خانوده آلاله است، این خانواده دارای 52 جنس و 1511 گونه آبزی و خاکزی، یکساله و چند ساله، علفی، چوبی، بوتهای، بالا رونده و به ندرت درختچه هستند.

گیاهان در این تیره، دارای برگهای مرکب یا ساده، اکثراً متناوب و غالباً با بریدگی های بسیار زیاد، گلها منفرد یا پانیکول خوشه، منظم و دوجنسی، مادگی ساده (در سیاهدانه مرکب و چند برچه ای) پرچم زیاد و به صورت مارپیچی، پرچم های بیرونی بلندتر، میوه آن فندقه یا فولیکول می باشد.

بسیاری از گیاهان این تیره سمی، با کاربردهای دارویی و زینتی هستند. آنها در سراسر جهان پراکنده اند ولی تمرکز بیشتری در مناطق خنک و معتدل دارند. مواد سمی موجود در این خانواده از آلکالوئیدها تا اسید لاکتونها متنوع می باشند. وجود مواد دیگری مانند ساپونینها و گلیکوزیدهای سیانوژنیک در این خانواده گزارش شده است.

در جنگهای تاریخی از ترکیبات این گیاهان برای مسموم کردن آب شهرها استفاده می کرده اند. سیاهدانه ترجیحاً گیاهی روز بلند است و زمان کاشت آن به طور معمول اسفند ماه می باشد. زمان گلدهی آن در مناطق جنوبی و گرمتر از دهه سوم فروردین و تا دهه اول خرداد طول می کشد.

در مناطق سردتر و معتدل تر معمولاً آخر اردیبهشت گلدهی آغاز و تا دهه اول تیرماه ادامه می یابد. به طور کلی می توان یک دوره تقریباً سه ماهه رشد و نمو را برای این گیاه در مناطق معتدل در نظر گرفت که از زمان کاشت تا هنگام برداشت به طول می انجامد.

جغرافیای پراکنش
وسعت کشت سیاه دانه منطقه مدیترانه (مصر، ترکیه، یونان، تونس و …) هند و خاورمیانه می باشد. در مناطق مختلف جنوب غرب آسیا، اروپا و شمال آفریقا بومی شده و کشت می شود.

در ایران نیز در اراک و اصفهان می روید و در سایر نواحی هم پرورش می یابد. در ایران چندین توده گیاه، مثل توده های اصفهان، مشهد، اراک، سمیرم، محلات و قزوین وجود دارد. در حال حاضر توده سمیرم بهترین نوع موجود در داخل کشور گزارش شده است.

خواص دارویی، کاربرد و ترکیبات سیاه دانه
این تیره دارای ترکیبات شیمیایی متفاوتی بوده و لذا از نظر کموتاکسونومی یا طبقه بندی شیمیایی دارای اهمیت هستند. سیاه دانه یا سیاه تخمه Nigella sativa، دارای روغن ثابت، ساپونینی به نام ملانتین و همچنین حاوی اسانس بوده که یکی از ترکیبات اسانس آن Nigellon می باشد. ملانتین به صورت مجزا ترکیبی سمی است.

دانه ها و روغن آن هر دو به عنوان مکمل غذایی و دارو مورد استفاده قرار می گیرند. به عبارتی دانه گیاه حاوی 40 - 30 درصد روغن غیرفرار (black seed oil) و 0.5 تا 1/5 درصد روغن فرار یا اسانس است که شامل نیژلون و تیموکینون بوده که مسئول اثرات ضد هیستامینی، آنتی اکسیدانی، ضدعفونی و گشادکنندگی برونش هاست.

ترکیبات مختلف دیگر مانند کربوهیدراتها، صمغ، مواد آلبومینوییدی، ساپونین و آلکالوییدها نیز در سیاه دانه گزارش شدهاند. ترکیب شیمیایی روغن سیاهدانه به طور عمده اسیدهای لینولئیک و اولئیک است. اسیدهای چرب دیگر نظیر پالمیتک و نیز میریستیک، استاریک، آراشیدونیک، آلفالینولنیک و ایکوزادینوئیک در مقادیر کمتر دیده شده است.

سیاه دانه همچنین دارای 15 اسید آمینه و نیز مواد معدنی مفید برای بدن نیز می باشد. کنجاله دانه این گیاه به دلیل داشتن میزان پروتئین بالا، فیبر خام و انواعی از عناصر مفید به عنوان مکمل غذایی در تغذیه انسان و دام مورد استفاده قرار می گیرد. و در درمان سرطانهای پوستی موثر است.

قاعده آور، ضد انگل، مسهل و افزاینده شیر مادران می باشد و برای دفع نفخ معده و بیماری های نزله ای دستگاه تنفس استفاده می شود. عصاره روغنی سیاه دانه در کاهش LDL کلسترول و جلوگیری از حملات قلبی به کار می رود. همچنین در بیماریهای پوستی خصوصا درمان عفونتهای قارچی پوست، استفاده می شود.

عصاره الکی سیاه دانه در جلوگیری از تجمع کریستال های اگزالات کلسیم و در خرد کردن سنگ کلیه موثر است. در بررسی اثر سیاه دانه روی بیماری دیابت نتیجه گرفته شد که تجویز خوراکی سیاه دانه باعث کاهش میزان تریگلیسرید و کلسترول سرم و همینطور تسکین درد در این افراد می شود.