انواع آبیاری گلخانه

آبیاری دستی
این روش که ابتدایی ترین روش آبیاری به شمار میرود، میزان مصرف آب، بیشتر از سایر روشهای آبیاری است؛ زیرا مقدار زیادی از آب به فضای بین گلدانها ریخته می شود و به هدر میرود؛ از معایب دیگر این روش می توان به، وقتگیر بودن و سرعت کند آبیاری، زیاد بودن هزینه کارگری، شسته شدن خاک، پاشیدن گل بر روی شاخساره گیاه و فشردگی خاک به علت فشار آب اشاره کرد؛ پاشیدن گل بر روی شاخساره گیاه نیز به نوبه خود، سبب کثیف شدن سطح برگها و افزایش احتمال آلودگی به بیماریهای قارچی می‌شود.

از معایب دیگر این روش، احتمال آبیاری بیش از حد، یا کمتر از حد مورد نیاز، در هر بار آبیاری است؛ همچنین ممکن است در بین دو آبیاری، وقفه زیادی بیفتد و گیاهان دچار تنش شوند. به هر حال، آبیاری دستی کاری خسته کننده است و به همین دلیل آن را به کارگران غیر ماهر میسپارند که ممکن است، آبیاری را به نحو مناسب انجام ندهند.

از آنجایی که در بیشتر گلخانه ها، کود به صورت محلول درآب آبیاری به گیاهان داده می شود، در آبیاری به روش دستی، امکان استفاده از کود با مشکلات جدی همراه است.(اتلاف کود، عدم توزیع یکنواخت کود و آبشویی کود.) امروزه فقط در حالت خاص از روش آبیاری دستی استفاده می شود؛ مثلاً برای آبیاری سینی بذور و یا بوته های خاصی از گلخانه که به آبیاری ویژه، نسبت به سایر بوته ها، نیاز دارند. استفاده از سرشیلنگ (برای شکستن فشار آب) در انتهای شیلنگ آبیاری، سبب کاهش فشار آب شده و از فرسایش و فشردگی خاک جلوگیری می کند.

آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای یکی از مناسبترین روشهای آبیاری برای استفاده از کودهای محلول درگلخانه ها و خزانه ها است؛ از مزایای این روش می توان به افزایش کارایی استفاده از آب و کود، انجام کود آبیاری، توزیع یکنواخت آب از قطره چکانها، افزایش سرعت در آبیاری، پخش مستقیم آب در اطراف ریشه و عدم نیاز به کارگر اشاره نمود. چون آبیاری قطره ای از بالای سطح خاک صورت می گیرد، اگر مدیریت مناسب اعمال نشود، ممکن است منجر به آبشویی شده و 50-40 درصد آب مصرفی، از گلدان یا از دسترس ریشه های گیاه خارج شود؛ اما در صورتی که حجم آب آبیاری به اندازه ظرفیت نگهداری آب گلدان باشد، آبشویی بسیار کم خواهد شد و در نتیجه، سبب صرفه جویی در مصرف آب می شود.

در این روش، از لوله های پلاستیکی و پلی وینیل کلراید (PVC)برای توزیع آب استفاده می شود؛ به این صورت که از لوله های اصلی به قطر 13میلیمتر، تعدادی لوله فرعی به قطر 5/1 میلیمتر (لوله های اسپاگتی) در فواصل معین و با اندازه مساوی منشعب می شود و آب را به بستر گلدان میرساند.

گلدانهای بزرگ شاید به بیش از یک لوله اسپاگتی برای توزیع یکنواخت آب در تمام قسمتهای گلدان نیاز داشته باشند. از آنجایی که هر گلدان حداقل به یک لوله اسپاگتی نیاز دارد، ممکن است سطح گلخانه پر از این لوله ها شود؛ همچنین با کاهش یا افزایش تعداد گلدانها بر روی هر سکو، تعداد لوله های قطره چکان نیز باید افزایش یا کاهش یابد.

نوع دیگر لوله های توزیع کننده آب، فاقد لوله اسپاگتی است که برای آبیاری بستر کشت بر روی سطح زمین، از آن استفاده می شود؛ در این روش، قطره چکانها بر روی لوله قرار می گیرند. گرفتگی قطره چکانها از معایب این سیستم است که گلخانه دار باید همیشه آنها را بررسی و به رفع گرفتگی لوله ها اقدام نماید.

در سیستمهای جدید آبیاری قطره ای- که مقدار آب مصرفی به دقت با حسگرهای رطوبت سنج و کامپیوتر کنترل می شود و اتلاف آب و محلول غذایی به حداقل می رسد- سیستم قطرهای آبروی صفر نامیده می شود؛ در این روش به اندازه ای به گلدان آب داده می شود که بسترکشت گلدان را سیرآب نماید و مانع از اتلاف آب (خروج زه آب) شود. این روش با استفاده ازمیکروتانسیومترهای متصل به کامپیوتر، که در داخل بعضی از گلدانها تعبیه می‌شود، امکان پذیراست. با کاهش رطوبت بستر کشت، آبیاری شروع می شود و پس از سیراب شدن بستر، آبیاری متوقف می شود. موفقیت در این روش به سه عامل بستگی دارد:

1. سیستم آبیاری خوب با آگاهی کامل از ظرفیت نگهداری آب بستر کشت؛
2. مدت زمان لازم که بستر کشت به حد ظرفیت زراعی برسد؛
3. دبی آب خروجی از قطره چکان ها.

سیستم قطره ای آبروی صفر، سبب افزایش نمکهای محلول در بستر کشت می‌شود؛ بیشترین مقدار نمکها در لایه بالایی بستر و بعد از آن، در دوسوم قسمت بالایی جمع می‌شود.

کلیه سیستمهای آبیاری، مقدار نمکهای محلول را در قسمت سطحی بستر کشت افزایش می دهند، با این حال، افزایش غلظت نمک در قسمت فوقانی، صدمه ای به گیاه نمی زند؛ زیرا دراین قسمت پراکنش ریشه کم است.

در نوع دیگری از آبیاری قطره ای، آبیاری بدون نیاز به جریان برق و فقط در اثر نیروی ثقل، از مخزن وارد قطره چکان شده و در اختیار گیاه قرار می گیرد و به همین دلیل، به آن آبیاری ثقلی گفته می شود؛ این سیستم با آبدهی بسیار ملایم ( با سرعت 500-200میلی لیتر در ساعت)، سبب صرفه جویی در مصرف آب می شود. شرط موفقیت این روش، قرارگرفتن مخزن آب در ارتفاع بالاست.

آبیاری بارانی
در این روش آبیاری، نازلهای آب باید در ارتفاعی بالاتر از ارتفاع گیاه قرار بگیرند و آب به صورت قطرات باران در هوا پخش شده و یک نازل آب، چندین گیاه را همزمان آبیاری کند. بعضی از این قطرات به سطح زمین میرسند و به تدریج در داخل بستر کشت نفوذ می کنند و آب اضافی وارد شده به بستر، به صورت زه آب از انتهای گلدان خارج می شود و بخشی دیگر از قطرات آب نیز، در فضای بین گلدانها، راهروها، بر روی شاخ و برگ و گلها میریزند و به صورت تبخیر به هدر میروند. در حقیقت آبیاری بارانی یکی از روشهای پراتلاف آبیاری است. مساحتی که توسط هر آبفشان تحت پوشش قرار دارد، به آسانی قابل تنظیم است. این روش آبیاری در گیاهانی که مقاوم به بیماری هستند استفاده می شود.

آبیاری مه افشانی یا میست
در این روش، آب در اثر فشار زیاد و خروج از نازله ای ریز به صورت مه درمی آید و بر روی سطح برگ و ریشه گیاهان قرار گرفته و سبب آبیاری و تغذیه آنها می شود. این سیستم در گلخانه های ویژه تکثیر قلمه، به منظور افزایش رطوبت نسبی و کاهش دمای گلخانه مورد استفاده قرار می گیرد تا از خشک شدن قلمه های فاقد ریشه جلوگیری نماید و سبب افزایش میزان ریشه زایی آنها شود؛ همچنین برای تغذیه گیاهانی که ریشه آنها در خارج از بستر و به صورت معلق در هوا قرار دارند، از روش میست استفاده می شود تا محلول غذایی بر روی سطح برگها و ریشه قرار گیرد و به آن سیستم هواکشت (آئروپونیک) میگویند.

در این روش، برای کنترل سیستم آبیاری از دستگاه کنترل کننده رطوبت نسبی هوا (هیومیدستات) یا ترموستات استفاده می شود. با کاهش رطوبت نسبی محیط، هیومیدستات سبب فعال شدن سیستم آبیاری می شود و زمانی که رطوبت نسبی افزایش یافت، سیستم قطع خواهد شد؛ همچنین از برگ الکترونیکی نیز به منظور کنترل آبیاری استفاده می گردد. در روش مزبور، قطعه ای الکترونیکی در داخل گلخانه نصب می شود و تا زمانی که رطوبت کافی بر روی برگ الکترونیکی وجود داشته باشد، سیستم میست غیرفعال است ولی کاهش رطوبت بر روی برگ الکترونیکی، سبب فعال شدن سیستم میست خواهد شد.

سیستم های آبیاری زیرزمینی
آبیاری زیرزمینی، رساندن آب یه ریشه گیاه از قسمت زیر گلدان است. این سیستم ها شامل کفپوش اسفنجی، ناودانی و روش جزر ومدی است. در آبیاری زیرزمینی، قسمت زیرین گلدان با آب تماس پیدا می کند و خاصیت مویینگی، سبب حرکت آب در داخل گلدان می شود؛ مهم ترین اشکال این نوع سیستمهای آبیاری، تجمع نمکها در قسمت بالایی گلدان است که در اثر حرکت آب و مواد به سمت بالا و تبخیر آب از سطح گلدان رخ می دهد. تجمع نمک در سطح خاک در آبیاری قطره ای نیز رخ می دهد، ولی در آبیاری زیرزمینی، تجمع نمک شدیدتر است؛ در این حالت باید آبیاری سنگین انجام شود تا نمکها از خاک خارج شوند. اگر آبشویی کم باشد، به علت حرکت نمکها از سطح به عمق خاک، خسارت آن شدیدتر خواهد بود.

کفپوش اسفنجی
برای آبیاری گلدانها، با قرار دادن گلدانها روی یک کفپوش اسفنجی، می توان از خاصیت مویینگی استفاده کرد. کفپوش اسفنجی قابلت نگهداری آب بالایی دارد؛ آب، یا محلول غذایی، به این کفپوش داده می شود، سپس از طریق منافذ مویینه به داخل گلدان حرکت می‌کند؛ گلدان باید سوراخ داشته باشد تا آب وارد آن شود تا پس از ورود آب به داخل گلدان، رطوبت بستر کشت گلدان با رطوبت کفپوش به تعادل برسد.

شاسی که کفپوش بر روی آن پهن می شود، باید کاملاً مسطح و فاقد شیب باشد؛ در غیر این صورت آب در قسمتی از شاسی که ارتفاع کمتری دارد، بیشتر تجمع می یابد و ارتفاع آن بالاتر می آید، ولی به بخش بالاتر شاسی، آب کمتری می‌رسد، گلدانها آب کمتری دریافت می کنند و در نتیجه، گلدانهای بخش بالا و پائین شاسی، بهطور یکنواخت آبیاری نخواهند شد؛ لبه های شاسی معمولاً 2/5 سانتیمتر بالاتر از کفپوش ساخته می شوند( دیواره 2/5 سانتیمتر در اطراف شاسی) تا آب از کفپوش خارج نشود؛ در انتهای شاسی، یک دریچه خروجی آب ( زهکش) قرار دارد که در زمان آبیاری بسته است و بعد از پایان آبیاری با باز کردن دریچه زهکش، آب اضافی از کفپوش خارج می شود؛ آبیاری کفپوش باید به آرامی انجام شود تا کفپوش به تدریج اشباع شود، ولی وقتی که آب به سرعت داده شود، آب بر روی کفپوش بالا می آید و در نهایت به انتهای شاسی ( سمت خروجی آب) حرکت می کند. یکی از مشکلات استفاده از کفپوش، رشد جلبک بر روی آن و نفوذ ریشه ها از گلدان به داخل کفپوش است و به همین دلیل برای رفع این مشکل، یک لایه پلاستیکی بر روی آن قرار می گیرد تا از نفوذ نور و ریشه گیاه به داخل کفپوش جلوگیری شود

سیستم جزر و مدی
سیستم جزر و مدی به گونه ای طراحی شده است که قسمت پائین گلدان، به مدت 20-5 دقیقه در داخل آب قرار می گیرد؛ در این روش، لبه های شاسی، یا بخشی از کف گلخانه، به ارتفاع چند سانتیمتر بالا آمده و در داخل آن نیز، به ارتفاع چند سانتیمتر آب بالا میآید (مد) و سپس از داخل شاسی، از طریق زهکش خارج می شود (جزر). در حالت مد، قسمت پائین گلدان در داخل آب قرار می گیرد و از طریق مویینگی وارد بستر کشت داخل گلدان می شود و در حالت جزر، آب اضافی از داخل شاسی و گلدان خارج می شود. شاسی ها باید کاملاً مسطح باشند تا تمامی گلدانها با یک عمق و برای مدت زمان مساوی در آب قرار گیرند. یک دوره آبیاری با غرقاب شدن شاسی شروع می شود. مدت این مرحله بستگی به مقدار آب ورودی و اندازه شاسی دارد.بهترین سطح آب زمانی است که تمامی سوراخ های زیرزمینی گلدان در آب قرار گرفته اند و تا آخر مرحله آبیاری، سطح آب کم نمی شود.

سیستم آبیاری (NFT)
روش (NFT)نوعی سیستم آبکشت است که بر اساس اصول ساده گردش محلول غذایی در یک کانال باریک، با عبور لایه نازکی از محلول غذایی از روی ریشه های گیاه در حال رشد، طراحی شده است تا آب، مواد غذایی و اکسیژن کافی را برای گیاه تأمین نماید. اجزای اصلی سیستم (NFT)به شرح ذیل است:

کانالهای آب موازی یکدیگر نصب می شوند، که ریشه گیاهان در حال رشد در داخل این کانال قرار می گیرند. این کانالها با عرض30-25 سانتیمتر، طول20متر و با شیب 2-1درصد بر روی سکوهایی مستقر می شوند؛ با توجه به شیب کانال، محلول غذایی از ابتدای کانال وارد شده و به سمت انتهای کانال حرکت می کند؛ سپس نوک ریشه های گیاه در داخل محلول غدایی قرار می گیرد و جذب آب و عناصر غذایی انجام می شود؛ آب خروجی از کانال دوباره جمع آوری شده، به مخزن برمی گردد و مجدداً مورد استفاده قرار می گیرد.

محلول غذایی با دبی 2لیتر در دقیقه وارد هر کانال می شود و عمق محلول غذایی، نباید بیش از یک سانتیمتر باشد. در این سیستم، یک لوله اصلی از مخزن خارج می شود و به تعداد کانالها، لوله های اسپاگتی ( با دبی 2 لیتر در دقیقه) از آن منشعب می شود؛ سطح داخلی کانال باید کاملاً مسطح باشد تا محلول غذایی در داخل آن جمع نشود و آب به راحتی در داخل کانال گردش داشته باشد. از معایب این سیستم، احتمال انتقال عوامل بیماری زای ریشه از یک گیاه به سایر گیاهان است؛ بنابراین ضدعفونی کردن محلول غذایی موجود در تانک، ضروری است.