انواع هرس کردن بوته خیار گلخانه ای

هرس بوته های خیار
هرس به معنی حذف اندام های اضافی یک گیاه است. با توجه به نوع گیاه و هدف از هرس، اندام حذف شده می تواند شاخه، برگ، گل، میوه و ریشه باشد. درواقع هرس عملی است که در آن ساقه، گل، میوه و برگ اضافی به تشخیص مسئول گلخانه حذف می گردد و این به خاطر افزایش تولید ازنظر کمی و کیفی و سلامت و بهداشت بوته می باشد.

حذف شاخه های اضافی خیار گلخانه ای به بوته اجازه رشد طولی و تولید میوه هرچه نزدیک تر به ساقه اصلی را داده به علاوه تهویه و برداشت را آسان تر می نماید.

خیار سریع الرشد بوده و ازلحاظ رشد دچار تنش نمی شود ولی اگر هرس شدید انجام شود، توان رویشی گیاه تضعیف می شود و جوانه ها، برگ ها و شاخه های ناخواسته به وجود می آورد. هرس باعث افزایش تولید باکیفیت بالا می شود در این حالت طول بوته ممکن است به بیش از 6 متر برسد. بهترین زمان برای انجام عملیات هرس صبح زود می باشد. هرس کردن در طول فصل رشد و طی چند مرحله صورت می گیرد؛ زیرا هرس شدید و نامناسب می تواند باعث ایجاد تنش برای گیاه شود.

اهداف هرس را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

1. کمک به بهبود ریشه های آسیب دیده
2. حذف بخش های خشک شده و صدمه دیده، بی مصرف و غیرمفید گیاه
3. محدود کردن رشد ناخواسته گیاه
4. تقویت و نگهداری بخش هایی از گیاه که از وضعیت خوبی برخوردارند.
5. جوان سازی گیاهان مسن و تناسب بین شاخ و برگ و میوه
6. تسریع و افزایش در تولید و رشد گل و میوه و بالا بردن کیفیت میوه ها و عملکرد بوته ها.
7. آسان کردن نفوذ بهتر نور در سرتاسر تاج گیاه. در فصول گرم سال بایستی اجازه داده شود که شاخه های جانبی به اندازه کافی رشد کند تا با سایه اندازی باعث خنک شدن هوای گلخانه شود.
8. عبور و مرور و انجام عملیات داشت و برداشت و سم پاشی راحت تر بوده و آلودگی بوته ها به آفات و بیماری ها کاهش می یابد.

هرس اولیه
محصولات صیفی در اوایل رشد تمایل زیادی به ایجاد شاخه های فرعی دارند این هرس شامل قطع کلیه شاخه های فرعی که بین برگ و ساقه اصلی رشد می نماید تا ارتفاع 40-35 سانتی متری از محل یقه وبعدا قطع جوانه انتهایی این شاخه ها بعد از ظهور دو برگ می باشد، زیرا که میوه های تحتانی دارای کیفیت مناسب نبوده و با خاک و گل در تماس خواهند بود. این کار باعث می شود که بوته ها وادار به رشد طولی شده و بوته ها تقویت شوند.

هرس بعدی شامل قطع برگ های زرد شده ابتدایی بوته هایی است که تولید را به پایان رسانده و در تغذیه گیاه اثر ندارند. ولی باید توجه داشت که هرس برگ و شاخه های فرعی نمی تواند یک باره انجام گیرد و باید به تدریج و در طول دوره رشد گیاه قسمت های اضافی را حذف نمود، به بوته شوک وارد شده و قادر به عرضه میوه مناسب نخواهد شد.

روش مرسوم هرس خیار گلخانه ای در ایران شامل قطع کلیه شاخه های فرعی و میوه ها تا ارتفاع 30 تا 50 سانتی بالای خاک و کلیه شاخه های فرعی بالاتر از این ارتفاع پس ازنگهداری 1 تا 2 میوه می باشد.

به طور کلی تربیت بوته های خیار به اختصار شامل موارد زیر می باشد که شرح آن درادامه آورده می شود.

• اجازه رشد به بوته پس از رسیدن به داربست وهدایت آن به طرف پایین.
• پیچاندن ساقه اصلی پس از رسیدن بوته به داربست و اجازه رشد عمودی به ساقه اصلی.
• حذف جوانه انتهایی در ارتفاع 2 متری و نگهداری 2 شاخه فرعی و هدایت آن ها به طرف پایین.
• اجازه رشد به جوانه انتهایی بدون هدایت آن به طرف پایین و قرار دادن آن روی شبکه ایجادشده.

هرس ساقه های جانبی
محصولات صیفی معمولاً پس از پایان هرس اولیه، تعداد زیادی ساقه فرعی تشکیل می دهند که باید نسبت به هرس آن ها اقدام نمود. در غیر این صورت گیاه انرژی خود را صرف رشد رویشی نموده و گل های کمتری به میوه تبدیل می شوند و گلخانه به صورت یک جنگل درمی آید.

برای کشت های متراکم (فاصله بین دو بوته کمتر از 40 سانتی متر) ساقه های فرعی حذف شده و بوته به صورت تک شاخه هرس می شود. با هرس به موقع ساقه های جانبی و برگ های اضافی و برگ های مسن و پژمرده از آلوده شدن به آفات و بیماری ها تا حدودی پیشگیری می شود.

هرس و تربیت بوته
برای به دست آوردن حداکثر عملکرد، بالاترین کیفیت حفظ تعادل بین رشد رویشی (شاخه و برگ) و زایشی (گل و میوه) هرس در هر گیاهی ضروری است. از محاسن کشت های گلخانه ای استفاده از حداکثر فضا و تولید بالا در واحد سطح می باشد، حذف شاخه های اضافی به بوته اجازه رشد طولی و تولید میوه های نزدیک به ساقه اصلی را می دهد که این میوه ها از کیفیت بالاتری برخوردار هستند.

همچنین مسئله تهویه و عملیات داشت و برداشت آسان تر می شود. پس از ظهور چهار برگ حقیقی بر روی ساقه و درواقع چند روز پس از انتقال نشاء به زمین اصلی وقتی که بوته ها به ارتفاع حدود 30 سانتی متری رسیده اند با رشد ساقه و بزرگ شدن برگ بوته ها به تدریج سنگین شده و اگر به نخ قیم بسته نشود روی زمین می افتند و دچار بیماری می شوند.

برای این منظور بوته ها توسط یک نخ نایلونی به سیم مفتولی بالای آن ها وصل مشود. برای بستن نخ در محل یقه گیاه می توانیم از یک میخ چوبی 10 سانتی متری استفاده کرد. به این ترتیب که آن را در داخل خاک بستر پس از اتصال نخ فرو کرده و یا اینکه یک رشته سیم مفتولی در سطح بستر در امتداد سیم مفتولی بالای سر بوته ها نصب می کنیم و نخ های قیم در راستای بوته ها بسته می شوند.

به جای گره زدن نخ قیم به سیم افقی می توان از قرقره یا گیره های مخصوصی استفاده کرد. بر روی قرقره و گیره ها از مقداری نخ اضافی جهت انجام عملیات بعدی مانند جوان کردن و پایین کشی بوته استفاده کرد. مجدداً یادآوری می شود که همه بوته ها دریک جهت به دور نخ پیچیده شوند. در زمان پیچاندن بوته به دور نخ باید دقت نمود که برگ ها و جوانه های جانبی بین نخ و ساقه قرار نگیرند؛ زیرا شکستگی برگ ها و کج شدن میوه ها به دنبال دارد.

هرس تک شاخه

بعد از ارتفاع 30 تا 40 سانتی متر روی شاخه فرعی یک میوه و یک برگ و یا دو میوه و دو برگ را نگه می دارند و جوانه انتهایی شاخه فرعی را قطع می کنند.

هرس هرمی
بعد از ارتفاع 35 تا 40 سانتی متری در 25 سانتی متری اول روی هر شاخه فرعی یک خیار و یک برگ و سپس جوانه انتهایی شاخه فرعی قطع می شود. در 25 سانتی متری سوم 3 خیار و 3 برگ روی هر شاخه فرعی نگه داشته می شود و به همین ترتیب ادامه می دهیم تا بوته بالا بیاید که این حالت باعث فرم هرمی بوته می شود.

در کشت های کوتاه مدت به منظور زودرس کردن و افزایش کیفیت میوه می توان تمام شاخه های جانبی بر روی ساقه اصلی را حذف کرده و تنها یک میوه در فاصله برگ و ساقه اصلی نگهداری کرد. معمولاً میوه هایی که روی ساقه اصلی قرارگرفته اند رشد سریع تر و کیفیت بهتری نسبت به میوه هایی که با فاصله بیشتری از ساقه اصلی تشکیل می شوند، دارند.

انتخاب سیستم هرس و تربیت بوته بستگی به نوع واریته و دیگر شرایط محیطی و منطقه ای دارد ولی هدف همه سیستم های هرس تولید یک میزان عملکرد مطلوب ایجاد تعادل مناسب بین رشد رویشی و زایشی می باشد. در کشت های متراکم که فاصله بوته ها روی ردیف کمتر از 40 سانتی متر می باشد.

برای هر شاخه جانبی یک گره و برای بوته هایی با فاصله کشت بیشتر دو گره را در نظر می گیرند. بهتر است هرس را با قیچی مخصوص هرس انجام داد و از هرس کردن بوته های آلوده و سالم با یک قیچی خودداری کرد. بعلت حساسیت خیار به آسیب و قطع شدن ریشه های فرعی لازم است زمانیکه اقدام به انجام عمل سله شکنی در بین ردیف های کشت می کنیم مراقب باشیم ریشه ها صدمه نبینند.

هرس برگ های مسن بوته
هرس یا قطع برگ های زرد شده و بی مصرف که در تولید و غذا سازی نقشی ندارند و در برگ های مسن که عمر آن ها زیاد است و قدرت فتوسنتز و شادابی چندانی ندارند لازم می باشد. هرس این برگ ها از پایین بوته شروع می شود که بایستی در طول رشد گیاه و به صورت تدریجی صورت گیرد زیرا در صورت هرس شدید به گیاه شوک وارد می شود. در هر نوبت نبایست بیش از سه برگ در هر بوته حذف شود و همواره بایستی 18 تا 25 برگ روی هر بوته قرار داشته باشد. تعداد برگ های هرس شده نباید از تعداد برگ های تولید شده بیشتر باشد این هرس، بوته را برای عملیات پایین کشی آماده می کند.

هرس گل و میوه

تنک کردن میوه وکاهش تعداد میوه برای هر گیاه در بالا بردن ارزش کیفی میوه های باقی مانده نتیجه مطلوب می دهد.

نگهداری مقداری مناسب میوه روی هر بوته مانع کاهش فتوسنتز شده و از وارد شدن فشار بر گیاه جلوگیری می کند و در سراسر فصل کشت تولید یکنواخت میوه را به دنبال دارد. میوه دهی زیاد سبب نامناسب شدن رشد میوه ها، میوه های بد شکل، کج، کوتاه و رنگ پریده می شود. تنک کردن میوه نیاز به تجربه کافی دارد و تعداد مطلوب آن روی هر بوته با نوع رقم و شرایط رشد آن متفاوت است. میوه های بیمار و لکه دار و بدشکل را بایستی حذف کرد.

معمولا بهترین کیفیت خیار زمانی به دست میآید که در هر گره (زاویه هر برگ) روی ساقه اصلی و جانبی فقط یک خیار وجود داشته باشد. البته در بعضی از ارقام اصلاح شده که می توان چند میوه را برداشت کرد. انجام عمل برداشت میوه ها در زمانی که اندازه میوه به حد مطلوبی رسید یک نوع هرس می باشد که در این حالت به سایر گلها اجازه رشد داده می شود.