تغذیه گوجه فرنگی و ناهنجاری های آن

ازت همانطور که می دانیم بیشتر بر تولید ارگانهای رویشی مثل شاخ و برگ مؤثر است تا تولید گل و میوه. مقدار زیاد ازت باعث رشد زیاد گوجه فرنگی گلخانه ای می شود. در شرایط نور و گرمای مناسب مقدار مصرف ازت بایستی افزایش یابد و بالعکس در روزهای ابری که مقدار نور کم و هوا سرد است، تا حد ممکن بایستی مقدار آن کاهش یابد.

کاهش یا کمبود ازت در گوجه فرنگی باعث خنثی شدن بوته ها، نازک و کوچک شدن سرشاخه ها، روشن شدن رنگ برگها و کمرنگ شدن زردی رنگ گلبرگ گلها می گردد و زردبرگی عمومی بر روی برگ ها نشان آشکار می شود. یک هاله ارغوانی رنگ نیز بر روی رگبرگ ها و دمبرگ ها دیده می شود.

در ابتدا در کمبود ازت برگ های کامل یا پائینی تغییر رنگ داده و رنگ پریده می شوند. همانطوریکه کمبود شدت پیدا می کند برگهای پیر به رنگ زرد یکدست در آمده و به مرور به رنگ زرد متمایل به سفید در می آیند. برگهای جوان در نوک گیاه سبز باقی مانده اما تقریباً رنگ پریده اند و اندازه آنها به شدت کاهش می یابند. شاخه های فرعی کاهش یافته و بوته کوتاه می مانند.

زردبرگی در کمبود نیتروژن شامل رگبرگ ها نیز می شود و در پشت برگ ها و یا در رگبرگ های زیرین برگ ارغوانی رنگ می شود. در حالت شدید برگهای پیر حالت پژمردگی مشابه کمبود رطوبت و خشکی از خود نشان می دهند.

بوته های مبتلا به کمبود نیتروژن با مصرف کودهای ازته به سرعت بازسازی می شوند. کمبود ازت در گوجه فرنگی در غلظت های زیر 2 درصد به وجود می آید. غلظت مطلوب ازت در گیاه گوجه فرنگی بین 5/5- 5/3 درصد است. کمبود ازت پس از به بار نشستن بوته های گوجه فرنگی و تخلیه گیاه اتفاق می افتد.

مسمومیت ازت:

وجود بیش از حد ازت باعث رشد رویشی زیاد. پیچیدن یا لوله ای شدن برگ، گلدهی زیاد و سپس ریزش گلها و عدم بستن میوه ها و کاهش باردهی می شود.شستشو باعت کاهش ازت خاک یا بستر می شود.

پتاسیم (Potassium)
پتاسیم در گوجه فرنگی اثر مضاعفی بر کیفیت میوه دارد و در مقاوم سازی بوته های گوجه فرنگی به استرسهای محیطی نقش دارد. سطوح پتاسیم در زمان کاشت نشاء به لحاظ کنترل رشد و بعد از آن در جلوگیری از عوارض فیزیولوژیک میوه بسیار نقش دارد.

نسبت پتاسیم به ازت در کنترل رشد سریع و کند و تنظیم باردهی بسیار مهم است. عوارضی همچون ته سبز رنگی میوه (Green Back)، لکه با آبگزیدگی میوه و جعبه ای شدن گوجه فرنگی (Boxy Fruit) در اثر کمبود پتاسیم به وجود می آید.

علائم کمبود در برگهای اولیه بوته گوجه فرنگی پدیدار می شود، حاشیه برگ ها زرد شده و حالت سوختگی پیدا می کند. رسیدگی میوه ها یکدست و یکنواخت نیست. خوشرنگی میوه و قرمزی آن تحت تأثیر پتاسیم است.

غلظت زیر 2 درصد باعث کمبود پتاسیم است و غلظت بین 3 تا 6 درصد در محدوده مطلوب بیان می شود.

مسمومیت پتاسیم:

معمولا وجود ندارد. البته افزایش جذب پتاسیم منجر به عدم جذب کلسیم می شود.

فسفر (Phosphorus)
اگر چه مصرف فسفر در تغذیه گوجه فرنگی در مقادیر کمتری نسبت به ازت و پتاسیم استفاده می شود اما وجودش بسیار ضروری است. فسفر برای رشد اولیه ریشه ها ضروری است. اصلی ترین نقش فسفر رشد ریشه ها است. مخصوصاً در شرایط دمای پائین خاک که نمو ریشه ها در حداقل است اهمیت آن مضاعف می شود.

فسفر هم بر رشد و هم بر تشکیل میوه در گوجه فرنگی اثر دارد. علائم کمبود فسفر شامل ارغوانی شدن رگبرگ ها و پائین ساقه هاست. علائم کمبود فسفر خیلی مشخص نیست بنابراین شناسایی آن قدری مشکل است. عمده ترین نشانه کوتاهی یا توقف رشد بوته هاست.

بوته های مبتلا به کمبود فسفر رشد کمی دارند. گیاهان مبتلا به کمبود فسفر هاله ای ارغوانی رنگ در زیر برگها، دمبرگها و ساقه هاشان آشکار می شود.در حالت بسیار شدید کمبود فسفر باعث پدیدار شدن شبکه ای قهوه ای رنگ در روی برگ ها می گردد.

کمبود فسفر در غلظت زیر 2/0 درصد و غلظت مطلوب آن در گوجه فرنگی ما بین 3/0-8/0 درصد است. کمبود فسفر با افزایش پ هاش تسریع می شود.

مسمومیت فسفر:

مسمومیت فسفر به دلیل ذخیره و تجمع آن در خاک شایع است و باعث بروز زردبرگی و کمبود روی می شود. کمبود روی در ابتدا برگ های پایین پیچیده و ضعیف شده و از بین می روند و گلها به شدت کم شده و تشکیل میوه نیز کاهش می یابد.

کلسیم (Calcium)
کمبود کلسیم در گوجه فرنگی همراه با عارضه پوسیدگی گلگاه (Blossomendrot) بوده است. در علائم دیگر کمبود کلسیم مرگ جوانه انتهایی و سرشاخه ها و زردبرگی این نقطه از رشد است. کمبود کلسیم باعث نکروزه شدن برگهای پائینی است.

تحرک بسیار کم کلسیم عامل عمده ای در تشخیص و بیان کمبود کلسیم است. عمده شاخص کمبود کلسیم پوسیدگی گلگاه در گوجه فرنگی است که در حقیقت نشان دهنده پوسیدگی و از بین رفتن بافتهای در حال رشد سریع می باشد. معمولاً کمبود ضعیف کلسیم با مهاجرت و انتقال اکسین از برگهای پیر به سمت برگهای جوان ترسیم و جبران می شود که دچار کلروز حاشیه ای در این برگها می شود. بنابراین از برگ هایی که دارای رشد کندی هستند، کلروز حاشیه ای مشاهده می شود.

در بیشتر حالات کلسیم در خاک به خصوص خاکهای ایران که آهکی هستند به فراوانی است. علت کمبود آن را بایستی در عدم انتقال یا جابه جایی آن در گیاه جستجو کرد. استرس و خشکی ناشی از بی برنامگی در آبیاری، بالابودن رطوبت نسبی و شوری زیاد و سایر املاح مثل Mg می تواند باعث کاهش غلظت کلسیم در گوجه فرنگی شود.

بهترین ترکیب برای تأمین کلسیم گوجه فرنگی گلخانه ای نیترات کلسیم می باشد که از طریق آب آبیاری یا محلول پاشی قابل مصرف است. محلول پاشی کلریدکلسیم یا نیترات کلسیم یا ترکیبات تجاری کلسیم با غلظت 2 در هزار می تواند باعث برطرف شدن کمبود شود. اما کلسیم به همراه ازت، فسفر و پتاسیم در فرمول غذایی گوجه فرنگی گلخانه ای نقش حائز اهمیتی دارد.

پتاسیم، کلسیم و منیزیم سه عنصری هستند که در خاک و گیاه اثرات رقابتی نسبت به هم داشته و جذب و غلظت هم دیگر را تحت تأثیر قرار می دهند. افزایش یکی باعث کاهش دیگری می شود. غلظت زیر 8 درصد باعث بروز علائم کمبود شده و غلظت مطلوب کلسیم در گوجه فرنگی بین 2 تا 4 درصد می باشد.

منیزیم (Magnesium)
علائم کمبود باعث زردبرگی بین رگبرگی است. علائم در برگ های نوک شاخه ظاهر می شود و سپس به پائین حرکت می کند. برگهای پائین از بین رفته و کل گیاه زرد می شود. گرچه کمبود منیزیم شایع است اما به ندرت بر روی کاهش عملکرد اثر قوی دارد. اما می تواند باعث شیوع و غلبه بیماریهای قارچی گردد.

کمبود معمولاً در گیاه قابل مشاهده است. گیاهی که با پتاسیم بالا تغذیه شده باشد، افزایش غلظت پتاسیم در خاک باعث کاهش جذب منیزیم می شود. هر دوی اینها برای گیاه مشکل ساز است و آنچه که مهم است نسبت های مناسب و متعادل از این دو عنصر است.

از آنجائیکه عنصر منیزیم بخشی از مولکول کلروفیل است بنابراین کمبود آن باعث کاهش سبزینگی و ایجاد زردبرگی در گوجه فرنگی می شود. کمبود منیزیم از طریق مصرف خاکی سولفات منیزیم با محلول پاشی سولفات منیزیم با غلظت 3 در هزار و یا کلات های منیزیم به راحتی قابل برطرف کردن است.

غلظت مناسب گوجه فرنگی حدود 35/0 تا 8/0 درصد است و کمبود منیزیم در غلظتهای زیر 3/0 درصد اتفاق می افتد. علائم کمبود در اوایل بهار یا دوره کاشت که میزان بار بسیار زیاد است و باعث تخلیه گیاه می شود ظاهر می شود. پ هاش بالای 7 و زیر 5 نیز باعث کمبود منیزیم می شود. افزایش نامتعادل پتاسیم و کلسیم در محلول غذایی باعث کاهش منیزیم و بروز کمبود می شود.

سولفور (Sulfur)
این عنصر به ندرت کمبودش ایجاد مشکل می کند چرا که معمولاً بیشتر کودها بنیان سولفوره(SO4) داشته و از این نظر تأمین کننده گوگرد مورد نیاز گوجه فرنگی است. بایستی توجه داشت که افزایش گوگرد باعث افزایش شوری و کاهش جذب مولیبدن می گردد.

علائم در کمبود گوگرد شامل زردبرگی عمومی در سطح برگ ها با پیدایش هاله ای قرمزرنگ در رگبرگ ها و دمبرگ ها است که علائم مشابه کمبود ازت است. البته در کمبود گوگرد زردبرگی بسیار یکنواخت در کل بوته شکل می گیرد. به خصوص برگهای جوان. قرمزرنگی اغلب در سطح زیرین برگ ها و دمبرگ ها دیده می شود.

آهن (Ferrum)
کمبود آهن باعث زردبرگی در برگهای جوان می شود اما رگبرگ ها سبز باقی می ماند. مشابه کمبود کلسیم، کمبود آهن نیز رایج است. کمبود آهن در اثر بالا بودن پ هاش محیط ریشه نیز به وجود می آید. بالا بودن بی کربنات آب آبیاری یا خاک می تواند علت دیگر این زردبرگی باشد.

در صورت بالا بودن منگنز نیز کمبود آهن نیز پیش می آید. عدم تهویه خاک و ریشه ها و آبیاری سنگین نیز باعث تضعیف ریشه ها و کاهش جذب آهن می گردد. بنابراین قبل از کوددهی آهن بایستی اقدام به تهویه خاک یا خشک کردن نسبی بستر خاک نمود.

در غلظت زیر 60 میلی گرم در کیلوگرم باعث بروز علائم کمبود آهن در برگهای گوجه فرنگی می شود. غلظت مطلوب آهن بین 200-80 است. مصرف خاکی آهن مثل ترکیب کلات آهن با بنیان FeDDHA به میزان 5 گرم در مترمربع و یا محلول پاشی با کلاتهای آهن EDTA با غلظت 2 در هزار و سولفات آهن با غلظت 2 در هزار می تواند مؤثر باشد. البته مصرف خاکی آهن کارایی بسیار بیشتری داردبه شرطی که پ هاش خاک بالا نباشد.

منگنز (Manganese)
بر روی برگهای گوجه فرنگی زردبرگی روشن در بین رگبرگ ها پدیدار می شود. این علائم در مراحل اولیه بروز زردبرگی شبیه علائم کمبود آهن است که معمولاً اشتباه می شود. اگر چه علائم ابتدا در برگهای جوان و جدید ظهور می کند اما برگهای کامل و بالغ نیز وقتی که در مقابل نور دیده می شوند نیز این علائم را از خود نشان می دهد.

با شدت کمبود، برگ ها به رنگ خاکستری متالیک در آمده و نکروزه (پوسیدگی) در امتداد رگبرگ پدیدار می شود. کمبود منگنز معمولاً با کمبود آهن اشتباه می شود چون بسیار شبیه است. برخی اوقات این علائم با مسمومیت آهن مشابه است. مسمومیت منگنز بسیار مشکل ساز است به خصوص وقتی که بخاردهی یا ضدعفونی خاک انجام شود.

مس (Copper)
در کمبود مس برگ ها پیچیده شده و کل شاخه به سمت پایین خم می شوند. کلروز روشن در تمام سطح برگها که در برگهای جوان حالت پژمردگی مشاهده می گردد. کمبود مس بسیار به ندرت صورت می گیرد. کنترل کمبود مس به راحتی با محلول پاشی ترکیبات مس مانند سولفات مس با غلظت 2 در هزار میسر است.

بور (Boron)
کمبود بور به صورت زردبرگی روشن در ابتدا از نوک برگ ها شروع می شود خود را نشان می دهد. بور بسیار ضعیف از طریق آوند آبکش منتقل می شود. برگها مبتلا به کمبود بور بسیار شکننده است همچنین برگ های جوان حالت پژمردگی همانند شرایط خشکی از خود نشان می دهد چرا که انتقال و جذب آب مختل می شود.

کمبود بور باعث زودشکنندگی برگها در گوجه فرنگی می شود. پژمردگی زودرس باعث مرگ نقاط رشد در نوک شاخسارهاست. برگ ها نوکشان زرد می شود و در حالت شدید زردبرگی بیشتر و نوک برگ ها قهوه ای و سپس خشک می شود. نقاط رشد محدود شده و رشد متوقف می شود.

کمبود بور به راحتی با محلول پاشی اسیدبوریک با غلظت 1 در هزار قابل برطرف کردن است.

مصرف بور در گلخانه بسیار با دقت بایستی صورت گیرد. چون معمولاً مقدار زیاد بور در آب و خاک برخی مناطق باعث سوختگی شدید و مسمومیت بوته ها می گردد.

غلظت زیر 20 میلی گرم در کیلوگرم در گوجه فرنگی باعث ظهور علائم کمبود بور شده و غلظت بین 20 تا 40 میلی گرم در کیلوگرم نسبت مطلوبی می باشد.

کمبود بور باعث شکاف خوردگی میوه ها شده و این علامت معمولاً در حالت شدید کمبود بور به وجود می آید. لکه های کرکی قهوه ای رنگ در زیر کالیکس میوه علائم ثانویه کمبود بور است.

مشابه کلسیم، بور نیز بر اثر تعرق در گیاه منتقل و جابجا می شود، هر عاملی که باعث جلوگیری یا توقف تعرق شود باعث نارسایی بور در آن نقطه می شود. کمبود بور باعث عدم کارایی مؤثر فسفر در سلول ها می شود. همچنین متابولیسم کلسیم نیز دچار مشکل خواهد شد و بالعکس.

روی (Zinc)
کمبود روی بسیار رایج است. کمبود روی به صورت زردبرگی متمایز است. در مراحل اولیه برگ های جوان این حالت را نشان می دهد اما زردبرگی در برگهای پائینی نیز مشاهده می شود. اما حتی در حالت خیلی شدید کمبود روی نیز ما رگبرگ های سبز را می بینیم. برگ ها بسیار ریز، فاصله میانگره ها کوتاه و بوته ها رزت شکل می شوند.

کلر (Chlorine)
برگ ها در کمبود کلر شکل ناقصی دارند و بین رگبرگها زرد باقی می ماند. کلر در خاک دارای

غلظت بالایی است و در مناطقی که خاک شور دارند. غلظت آن در حد سمیت می باشد. زردبرگی و پژمردگی برگهای جوان از علائم کمبود کلر می باشد در حالت شدید برنزه شده سطح زیرین برگ ها در بین رگبرگ ها نیز مشاهده می گردد.

مولیبدن (Mo)
برگهای مبتلا به کمبود مولیبدن زردبرگی بین رگبرگی پراکنده دارند. علائم اولیه به صورت زردبرگی عمومی مشاهده می شود شبیه کمبود ازت است. چرا که کمبود مولیبدن باعث عدم سوخت و ساز ازت جذب شده در گیاه می شود. اما در زیر برگها قرمز رنگی مشاهده نمی شود. مولیبدن نقش های بسیاری در گیاه دارد. سمیت مولیبدن در گیاه باعث پدیدار شدن رنگ نارنجی روشن بر سطح برگها می شود.