پرورش گوجه فرنگی

تاریخچه پرورش گوجه فرنگی
گوجه فرنگی گیاهی علفی از خانواده بادمجانیان می باشدکه در مناطق گرمسیری به صورت چندساله و در مناطق معتدله و مناطقی که زمستان سرد دارند به صورت یکساله کشت می شود.

مناسب ترین میزان رشد آن در مناطق دارای هوایی گرم و مرطوب با نور کافی می باشد. متوسط زمان جوانه زنی بذر در خاک 6 روز و طول دوره رشد پس از نشاء بوته در زمین تا میوه دهی 60 تا 70 روز است. البته این مدت به نوع و شرایط محیطی بستگی دارد.

ارزش تغذیه ای گوجه فرنگی
گوجه فرنگی از نظر ارزش تغذیه ای اهمیت بسزایی دارد و در سال های اخیر تحقیقات زیادی در این خصوص انجام شده است. گوجه فرنگی یکی از رایج ترین سبزیجات مصرفی است که به صورت تازه خوری و کنسرو مورد استفاده قرار می گیرد.

گوجه فرنگی و محصولات متنوع آن حاوی مواد آنتی اکسیدانی مانند لیکوپن، آسکوربیک اسید و مواد نلی می باشد. گوجه فرنگی موجب کاهش خطر سرطان به ویژه سرطان پروستات و بیماری های قلبی و عروقی می گردد.

پوست و بذر این گیاه نیز سرشار از لیکوپن و بتاکاروتن است. لیکوپن با غیر فعال کردن آنزیم های سازنده کلسترول موجب کاهش کلسترول خون می شود.

خصوصیات گیاه شناسی گوجه فرنگی

• ریشه

ریشه گوجه فرنگی دارای سیستم وسیعی می باشد و در عمق 60 تا 100 سانتی متر خاک نفوذ می کند. ریشه اصلی در صورتی که به وسیله سطح آب زیرزمینی و طبقات سخت زیر مسدود نشود می تواند تا عمق قابل توجهی رشد کند. سیستم ریشه ای عمیق گیاه منجر به افزایش مقاومت گیاه در مقابل تنش خشکی می شود.

• ساقه

ساقه گوجه فرنگی علفی، گرد، صاف و شکننده می باشد. با افزایش سن گیاه، چهار گوش، سخت و تقریبا خشبی می شود. ساقه ها پوشیده از کرک ریز هستند.

• برگ

برگ ها در گوجه فرنگی مرکب و به طور متناوب بر روی ساقه قرار می گیرند. رنگ برگ سبز روشن و تعداد برگ ها و برگچه ها و اندازه آنها بر حسب واریته و دما و شرایط نوری متغیر می باشد که پشت آن کرک های ریزی وجود دارد.

• گل

گل ها به صورت خوشه ای بین دو گره متوالی روی ساقه ظاهر می شوند. در گوجه فرنگی برای تشکیل میوه نیاز به گرده افشانی می باشد. گل های گوجه فرنگی کامل بوده و دارای اندام نر و ماده می باشد و به صورت متناوب و به رنگ زرد روی خوشه گل قرار دارند. معمولاً 4 تا 8 گل در روی هر گل آذین قرار دارد. همچنین 20 عدد خوشه در هر بوته در مراحل رشد تولید می شود.

• میوه

میوه گوجه فرنگی از لحاظ گیاه شناسی، سته گوشتی و آبدار است و شامل دانه هایی که توسط یک توده ژلاتین احاطه شده اند می باشند. به هنگام رسیدن، میوه به رنگ قرمز، زرد و نارنجی مشاهده می شود. گوجه فرنگی محصول فصل گرم بوده و به یخبندان حساس است. حساسیت میوه آن به سرما بیشتر از شاخ و برگ است.

آماده سازی خاک
قبل از آماده کردن زمین، ابتدا باید عمل آماده سازی خاک را انجام داد. خاک بستر گوجه فرنگی باید بسیار قوی و عمیق باشد، چون ریشه های این گیاه تا عمق 70 تا 80 سانتی متر رشد می کنند. در نتیجه این گیاه خاک فشرده را نمی پسندد. بیشترین فعالیت ریشه در عمق 30 سانتی متری خاک می باشد و بسترهای کشت اصلی را قبل از انتقال نشاء بایستی تا عمق 80 سانتی متر برای نفوذ بهتر ریشه مهیا نمود.

ویژگی های خاک
این گیاه به خاک شنی، شنی لومی و پوک همراه با زهکشی مناسب نیاز دارد. به ویژه بعد از جوانه زنی و در زمان رسیدن میوه حساس به غرقاب است. رطوبت اضافی خاک باعث مرگ گیاهچه می شود که این بیماری می تواند در اثر قارچ های بیماری زایی همجون فیتوفترا، پی تیوم و ریزوکتونیا ایجاد شود.

ریشه گوجه فرنگی نسبت به خیار قدرت نفوذ بیشتری داشته و تا حدودی به خشکی مقاومت دارد. اسیدیته مطلوب خاک 6 تا 5/6 است. معمولا اسیدیته پایین با کاهش مقدار کلسیم همراه است و در صورت بروز تنش، پوسیدگی گلگاه اتفاق می افتد. این گیاه نسبتاً شوری تا 5/2 دسی زیمنس بر متر را تحمل می کند.

طبقه بندی گوجه فرنگی از نظر عادت رشد
انتخاب رقم مناسب در عملکرد نهایی محصول بسیار موثر است. معمولاً ارقام انتخابی بایستی دارای صفات مطلوبی همچون مقاومت نسبی به آفات و بیماری ها و دیگر تنش های محیطی باشند.

گوجه فرنگی درای ارقام پارتنوکارپ و غیر پارتنوکارپ می باشد که در ارقام پارتنوکارپ فقط گل ماده تولید می شود و بذری به وجود نمی آید. همچنین دارای واریته های متعددی از نظر شکل میوه، رنگ آن و کیفیت و همچنین مقاومت به شرایط مختلف می باشد. از نظر عادت رشد گوجه فرنگی به سه گروه تقسیم می شود:

• ارقام رشد محدود یا معین

این ارقام برای کشت در فضای باز استفاده می شود و رشد آن ها به جوانه گل ختم می شود. معمولاً به ازای هر دو برگ یک گل آذین دارد و در انتهای هر شاخه فرعی نیز پس از تولید دو تا سه برگ یک گل آذین به وجود می آید و رشد گیاه متوقف می شود. دوره باردهی در این ارقام کوتاه است.

• ارقام رشد نامحدود یا نامعین

این ارقام معمولاً در داخل گلخانه و مزرعه کشت می شود که حالت بالا رونده دارند و معمولاً به ازای هر سه برگ یک گل آذین وجود دارد و جوانه انتهایی به رشد خود ادامه می دهد. گل آذین در گوشه های ساقه اصلی و فرعی به وجود می آید و تا زمانی که شرایط مناسب باشد بوته به رشد خود ادامه می دهد.

• ارقام رشد نیمه محدود یا شبه معین

در این ارقام به ازای هر سه برگ یک گل آذین وجود دارد و در نهایت در جوانه انتهایی نیز یک جوانه گل تولید می شود. برای کشت های کوتاه مدت گلخانه ای که حداکثر تولید را داشته باشد در پاییز مناسب می باشد. البته این ارقام بیشتر در هوای آزاد کشت می شوند.

به طور کلی ارقام گوجه فرنگی مورد استفاده در گلخانه باید دارای ویژگی های زیر باشند:

• تولید محصول خوب در شدت نور کم
• رشد رویشی و گلدهی در دماهای پایین
• مقاومت و میوه دهی خوب در شرایط نور کم و دمای پایین
• میوه دهی با کیفیت بالا در شرایط نامطلوب
• مقاومت به بیماری ها از جمله ویروس موزاییک توتون

محصول گوجه فرنگی به صورت تازه خوری، رب، کنسرو و … مصرف می شود. بنابراین اولین تقسیم بندی بذر گوجه فرنگی بر اساس نحوه مصرف آن به صورت تازه خوری و صنعتی می باشد.

معمولاً ارقام گلخانه ای به مصرف تازه خوری می رسد. اما برداشت های پایانی آنها به لحاظ شکل های مختلفی که دارند به مصرف صنعتی می رسد. دومین تقسیم بندی گوجه فرنگی بر اساس هم رسی استوار است که به سه دسته هم رس، غیر هم رس و بینابین تقسیم می شود. د

ر ایران در برداشت های طولانی مدت از واریته غیر هم رس و در برداشت های کوتاه تر از واریته های بینابین استفاده می شود. سومین تقسیم بندی گوجه فرنگی بر اساس وزن میوه صورت می گیرد.

به طور مثال گوجه چری با وزن 5 تا 20 گرم تا گوجه هایی به وزن 250 گرم با توجه به سلیقه مصرف کننده تولید می شود که در گوجه های سنگین تر زمان بیشتری برای رسیدن به مرحله باردهی نیاز می باشد.

در این رابطه گوجه چری حدود 60 روز پس از نشاء کاری به اولین برداشت می رسد.

در هر حالت برای انتخاب یکی از واریته ها باید هدف از پرورش گوجه فرنگی اندازه و رنگ میوه، زودرسی یا دیررسی، مقاومت به آفات و بیماری ها و… را در نظر گرفت و یک رقم مناسب را انتخاب کرد. به طور مثال اگر هدف چیدن گوجه به صورت خوشه ای باشد، از رقم کلاستر استفاده می شود. برخی از ارقام گوجه فرنگی گلخانه ای عبارتند از:

گیلاسی (Cherry): که دارای میوه های ریز می باشد.

شقایق: زودرس، غیرهمرس، بوته های قوی، میوه های گرد، سفت، باردهی فراوان.

ویندور (vendor): دارای میوه های متوسط با پوست ضخیم و کیفیت بالا، مقاوم به بیماری های ویروسی و لکه برگی ولی به پوسیدگی ریشه و کپک خاکستری حساسیت دارد.

باربارا (Barbara): دارای عملکرد بالا و طعم عالی می باشد. همچنین به بیماری های لکه باکتریائی، فوزاریوم و ورتیسلیوم مقاوم است.

شیمشک (simesk): دارای بوته های بسیار قوی، قابلیت سازگاری بالا، 5 تا 6 میوه در هر خوشه، وزن متوسط میوه 210 تا 250 گرم و مقاوم در برابر فوزاریوم و ورتیسلیوم می باشد.

امروزه تمایل زیادی به کشت ارقام چری یا گیلاسی می باشد زیرا دارای باردهی خوب و رنگ های متنوع و شکل های مختلف و بازار پسندی خوب می باشد.

قوه نامیه بذر گوجه فرنگی 4 تا 5 سال به شرط داشتن محیط خشک و خنک می باشد.