کشت گلخانه ای توت فرنگی (انواع و ارقام)

توت فرنگی میوه ای نسبتا جدید است که تا 300-250 سال قبل به شکل امروزی وجود نداشت و بیشتر در موارد دارویی از آن استفاده می شد. در قرن چهاردهم در فرانسه توت فرنگی های وحشی از جنگل به زمین زراعتی منتقل شدند و از آن به عنوان یک گیاه اهلی استفاده گردید.

در جنگل های شمال ایران، توت فرنگی وحشی به طور فراوان یافت می شود. به نظر می رسد اولین رقم اصلاح شده در زمان صدارت اتابک اعظم از فرانسه به ایران آمد و به نام اتابکی معروف شد.

در قرن 18 بین دو واریته اروپایی و آمریکایی دو رگ گیری انجام شد و اجداد توت فرنگی های درشت امروزی به وجود آمدند و در حال حاضر در نقاط مختلف کشور در گلخانه و فضای باز کشت می شوند.

توت فرنگی میوه ای شبیه توت است ولی کمی درشت تر، رنگش قرمز و طعم آن ترش و مطبوع است. بوته اش کوتاه و دارای برگ هایی درشت و ساقه هایی باریک و خزنده است که روی زمین می خوابد و ریشه می دواند. توت فرنگی به صورت وحشی و اهلی می روید و به اسامی چپلک، چپالک، شالکه و چلم نیز خوانده می شود.

این میوه به حالت خودرو در بعضی نواحی شمالی ایران وجود دارد و بعضی اوقات به دلیل خوش طعمی میوه، آن را به طور مصنوعی پرورش می دهند. میوه توت فرنگی به صورت قرمز، گوشت دار و دارای هسته های ریزی است که از ماه اریبهشت پدیدار می شود و تا آخر مرداد دوام می آورد. از دیر باز همه قسمتهای این گیاه مصرف دارویی داشته است و از برگ و ریشه آن که حاوی مقدار قابل ملاحظه ای تانن است به عنوان ضد اسهال و ادرارآور استفاده می شده است.

توت فرنگی از جنس فراگاریا (fragaria) و تیره رزاس (rosaceae) با نام انگلیسی strawberry است که امروزه از گونه های شیلنسیس chilensis و ویرجینیا Virginia استفاده زراعی می گردد. عموما گیاهانی علفی با ساقه های رونده یا استولون هستند.

برگ ها مشتمل بر سه برگچه خشن و کرک دار به رنگ سبز تیره بوده که در برخی از ارقام شفاف می باشند. ساختمان گل شامل 5 گلبرگ سفید که در قسمت تحتانی خود به یک زائده کوچک متصل است، کاسه گل شامل 5 کاسبرگ سبز رنگ بوده که در قسمت تحتانی تقریبا به یکدیگر جوش خورده می باشند.

تعداد کاسبرگ ها در برخی از ارقام زراعتی ممکن است بیش از 5 عدد باشد. پرچم ها به تعداد 20 عدد یا کمی بیشتر یا کمتر است. مادگی به تعداد زیاد و به صورت مارپیچی بر روی نهنج قرار گرفته است و در مجموع و همراه با نهنج فرم نسبتا کشیده ای را تشکیل می دهد.

آمادگی از فندقه های جدا از یکدیگر که هر کدام دارای تخمدان با شکل راست و کوتاه می باشد تشکیل شده است. در هر تخمدان یک تخمک وجود دارد و در واقع بذر به تعداد فندقه ها تولید می شود. گل در واقع دو جنسی و پس از تلقیح گلبرگ ها، ریزش کرده و نهنج به تدریج رشد نموده و گوشتی شکل می گردد و میوه به مرور زمان آبدار شده و از حالت اسیدی به قندی تبدیل می شود. اگر لقاح ناقص باشد تعداد فندقه ها محدود و چه بسا تقارن میوه حفظ نمی شود.

توت فرنگی از نظر گیاه شناسی به دو نوع تقسیم می گردد:

• توت فرنگی دانه ریز و یا چهار فصل. این گیاه دارای دانه های ریز ولی بسیار معطر می باشد و در باغات و منازل کاشته می شود.
• توت فرنگی دانه درشت. همان گونه که از نام آن مشخص می گردد دارای دانه های درشت و آبدار می باشد و کاشت آن در باغات و منازل مرسوم است.

توت فرنگی های دانه درشت دو تیپ اند:

1. توت فرنگی دانه درشت یک فصل: که در بهار میوه می دهد.
2. توت فرنگی دانه درشت دو فصل: که دو نوبت یکی در بهار و دیگری در تابستان میوه می دهد.

سطح زیر کشت آن در ایران حدود 2300 هکتار بوده که عمده آن در استان کردستان می باشد. در اصفهان کشت مزرعه ای بسیار ناچیز و پراکنده است و کشت گلخانه ای آن حدود 1 هکتار است.

ارقام توت فرنگی
ارقام توت فرنگی به گروه ارقام بهاره یعنی بوته هایی که در سال یکبار میوه می دهند و ارقام چهار فصله که در سال بیش از یکبار میوه می دهند، تقسیم می گردند. مهم ترین ارقام بهاره عبارتند از گورلا، آلیسو، تیو گو، رد گانتلت، اسیتا، کاتس کیل، فرسنا. ارقام چهار فصله بسیار قویالرشد و خزنده بوده و از اواخر اردیبهشت تا اواخر تابستان و گاهی اوایل پاییز میوه می دهند.

میوه ها ریز و به تعداد زیادتری در هر بوته تولید می شوند. ارقام چهار فصله که مناسب کشت های گلخانه ای اند، مانند: کاماسورو، استرا و هومی جنتو می باشد. کاماروسو یکی از ارقام چهارفصل و بسیار مهم توت فرنگی در جهان است. زودرس و دارای میوه های درشت و سفت می باشد. وزن متوسط هر میوه حدود 30 تا 40 گرم است. عملکرد هر بوته 700 گرم در سال است. دارای برگ های بزرگ و پهن می باشد. این رقم مناسب کشت های گلخانه ای است. کشت آن در تهران و جنوب کشور رضایت بخش بوده است.

انواع مهم توت فرنگی
Fragaria vesca
گیاهی استولون دار، شاخه گل دهنده به طول 5 تا 30 سانتیمتر، تقریبا بلندتر از برگ ها. برگ های قاعده طوقه ای، سه قسمتی، برگچه ها تخم مرغی، واژ تخم مرغی یا لوزی، تقریبا برابر یکدیگر، حاشیه اره ای، سطح فوقانی دارای موهای پراکنده، سطح تحتانی پوشیده از موهای خاکستری روی هم خوابیده، به طوری که سطح تحتانی خاکستری رنگ به نظر می رسد.

گل آذین دارای 2 تا 7 گل، پوشیده از کرک های روی هم خوابیده. گل ها به قطر 12 تا 18 میلیمتر، معمولا نر ماده، کاسبرگ ها 3 تا 4 میلیمتر، نیزه ای با نوک سیخی. کاسبرگ های فرعی نیزه ای. نوک دارای بریدگی، کمی کوتاه تر از کاسبرگ ها.

کاسبرگ ها و کاسبرگ های فرعی در زمان رسیدن میوه پراکنده یا برگشته. گلبرگ ها سفید، به طول 4 تا 5 میلیمتر، واژ تخم مرغی یا دایره ای. نهنج قرمز، بدون کرک، آبدار، در زمان رسیدن میوه تا یک سانتیمتر، برچه ها پراکنده روی نهنج. فصل گلدهی اواخر بهار تا تابستان می باشد. گیاه متعلق به منطقه خزری است. پراکندگی جغرافیایی آن در اروپا، ترکیه، ایران و روسیه است. پراکندگی در ایران در مناطق شمال و شمال غرب می باشد.

Fragaria viridis
گیاهی استولون دار، ساقه 5 تا 25 سانتیمتر. برگ های قاعده طوقه ای، سه قسمتی، برگچه انتهایی تخم مرغی تا لوزی با دمبرگچه بسیار کوتاه، برگچه های طرفین تخم مرغی و چسبیده، حاشیه دارای 6 تا 11 دندانه کوچک، سطح فوقانی نسبتا سبز تیره، دارای کرک های پراکنده، گل آذین دارای 2 تا 8 گل، پوشیده از کرک های پراکنده. گل ها معمولا نر ماده.

کاسبرگ ها و کاسبرگ های فرعی تقریبا مساوی یکدیگر، به طول 4 تا 7 میلیمتر، خطی یا خطی- نیزه ای، در زمان رسیدن میوه افراشته. گلبرگ ها تا حدودی زرد رنگ، واژ تخم مرغی، ناخنک دار، نهنج قرمز، کرکدار، آبدار، برچه ها پراکنده روی نهنج. فصل گل دهی اواخر بهار و تابستان می باشد. گیاه متعلق به منطقه خزری است. پراکندگی جغرافیایی آن در اروپا، ترکیه، ایران، ایران و قفقاز است. پراکندگی در ایران در شمال و شمال غرب می باشد.

Fragaria xananassa
اختلاف اساسی ان با گونه f.vesca در موارد زیر است: برگ ها درشت تر، برگچه ها حدود 5 تا 8 سانتیمتر، سطح فوقانی برگ ها بدون کرک، گل ها درشت، به قطر 20 تا 35 میلیمتر، کاسبرگ ها افراشته، نهنج در زمان رسیدن میوه بسیار درشت، به قطر حدود 3 سانتیمتر. این گونه هیبرید بین گونه امریکایی شمالی f.virginiana duchsne و گونه موجود در شیلی به نام (f.chiloensis(l می باشد به صورت بومی در ایران وجود ندارد ولی جهت مصرف خوراکی کاشته می شود.