اقدامات قبل و بعد از سرمازدگی گیاهان

اقدامات قبل و بعد از سرمازدگی گیاهان:
سرمازدگی:
اصولا زنده ماندن گیاه بستگی به میزان سرمای هوا، مدت زمان حضور هوای سرد در اطراف گیاه، نحوه محافظت از گیاه و همچنین میزان حساسیت گیاه در برابر سرما دارد. در این پست سعی کرده ام که با بیان نکاتی مختصر اما مفید در رابطه با چگونگی محافظت گیاهان کاشته شده در فضای باز در برابر سرما به گیاهان باغچه های شما کمک کنم تا بتوانند زمستان را با کمترین مشکل سپری کنند.

چه شرایطی خطر سرمازدگی گیاهان را افزایش می دهد؟
انتخاب گیاهان حساس و نامناسب برای شرایط اقلیمی محیط زندگی یکی از مهم ترین دلایل آسیب دیدن آنها در برابر سرما است. هر مقدار که سعی کنیم گیاهانی منطبق و سازگار با شرایط آب و هوایی منطقه زندگیمان انتخاب کنیم شانس زنده ماندن آنها بعد از سرمای زمستانه نیز بیشتر خواهد بود.

با این وجود حتی در مورد گیاهان سازگار با شرایط آب و هوایی گاهی مشکلات سرمازدگی پیش خواهد آمد. برخی از عوامل موثر در این مسئله افت شدید و غیر منتظره دما در برخی از سالها و یا آغاز زود هنگام سرمای پاییزه می باشد. گاهی نیز طرز نگهداری از گیاهان در افزایش حساسیت آنان در برابر سرما موثر هستند مثلا دادن کودهای حاوی نیتروژن بالا در اواخر فصل تابستان موجب تحریک رویش ساقه های جوان می شود.

این ساقه ها که با نام ساقه های نرم نیز خوانده می شوند در برابر سرما بسیار حساستر از ساقه های بالغ و چوبی می باشند. یا اینکه هرس در زمان نامناسب در طی سال نیز می تواند موجب افزایش حساسیت در برابر سرمای زمستانه شود. از موارد دیگر می توان به زمان نامناسب کاشت گیاهان جوان در فضای باز اشاره کرد.

این گیاهان هنوز توانایی برای مقابله با سرمای زمستان را به اندازه گیاهان بالغ ندارند و احتمال از بین رفتن آنان وجود دارد. شرایط جوی نیز در بروز میزان خطر سرمازدگی بسیار موثر است. به عنوان مثال هوای ابری نسبت به هوایی با آسمان صاف و بدون ابر که به خصوص با وزش باد نیز همراه است کمتر به گیاه آسیب می رساند. شبهای صاف بدون ابر همراه با وزش باد بدترین شرایط را برای سرمازدگی گیاهان فراهم می‌کند.

سرما زدگی با یخ زدگی فرق دارد:
در مورد آسیب رسیدن به گیاهان با دو واژه سرمازدگی و یخ زدگی مواجه هستیم که این دو با یکدیگر تفاوت دارند. اگرچه هر دوی این شرایط در دمای زیر صفر پدیدار می شوند اما با یکدیگر تفاوت دارند.

زمانی که گیاه درچار یخ زدگی می شود یعنی آب درون سلولهای آن تبدیل به کریستالهای یخ شده است و این کریستالها به دیوار سلول آسیب می زنند و موجب از هم گسیختگی آنان می شوند و یخ زدگی می تواند به این دلیل موجب پایان عمر بافت گیاه شود.

این مسئله در گیاهان معمولا زمانی روی می دهد که دمای محیط به زیر 1.1 درجه سانتیگراد نزول کند. سرمازدگی فقط سطح رویین گیاه را تحت تأثیر قرار می دهد و به عمق نفوذ نمی کند.

یعنی دمای هوا هنوز آنقدر افت نکرده است که موجب تشکیل کریستالهای یخ در درون سلولهای گیاهی شود و فقط این اتفاق در سطح برگ می افتد بنابراین سرمازدگی می توان به سطح برگ و همچنین جوانه‌های برگ و گل آسیب وارد کند اما به ندرت گیاه از از پای در می آورد.

نشانه های سرمازدگی:
از نشانه های سرمازدگی می توان به چروکیدگی برگها، قهوه ای شدن نوک و حاشیه برگها و در نهایت قهوه‌ای شدن تمامی برگ، بروز نواحی قهوه ای کم رنگ در بین رگبرگها، ایجاد حالتی آبدار بر روی سطح برگها، افتادگی ساقه های گیاه و از بین رفتن جوانه های گل و یا برگ اشاره کرد.

اگر گیاه از سرما آسیب دید چه باید کرد؟
فرض کنید گیاهی سرمازده شده است اما به طور کل از بین نرفته است. قسمتهای سرما زده را باید از گیاه جدا کرد اما برای انجام این کار می بایست تا فرارسیدن بهار صبر کرد.

بهتر است که اگر متوجه خشک شدن قسمتهایی از ساقه های گیاه در اثر سرما شدید عمل قطع آنان را در طی زمستان انجام ندهید. بلکه تا فرارسیدن اواخر زمستان و یا اوایل بهار صبر کرده و سپس با انجام عمل هرس نواحی آسیب دیده را جدا کرد.

عوامل موثر در جلوگیری از سرمازدگی:
انتخاب درست نوع گیاهانی که در فضای باز می کاریم. گیاهان از نظر مقاومت در برابر سرما با یکدیگر متفاوت هستند گیاهانی که عموما با نام سرسخت و مقاوم (hardy plant) شناخته می شوند می توانند دمایی را که موجب سرمازدگی می شود را تا مدتی تحمل کنند از طرف دیگر گیاهانی که عموما حساس (tender) خوانده می شوند.

گیاهانی که یا توسط این دما تا حدودی آسیب می بینند و یا به طور کل از بین می روند و می میرند. بنابراین بهتر است که برای بروز کمترین خسارت در فصل سرما، گیاهانی را انتخاب کرده و در فضای آزاد بکاریم که با آب و هوای منطقه ما سازگاری داشته باشند.

زیرا این گیاهان کمترین میزان محافظت در برابر سرمای زمستانه را نیاز دارند و البته این به معنی بی توجهی به آنان در طی فصل سرما نیست.بلکه تحت شرایطی همانند سرمای زودهنگام و یا خطر سرمای کم سابقه باید از این گیاهان نیز محافظت نمود.

مکان کاشت گیاه:
مورد دیگری که باید به آن توجه کرد مکان کاشت گیاهان است. در فضای باز و حیاط خانه سعی کنید گیاهانی را که تا حدودی حساس به سرما محسوب می شوند در مکانهایی که از وزش باد و یا ریزش برف مصون است بکارید.

مکانهایی مثل در پناه یک دیوار و یا در زیر سایر گیاهان بلند قامت از جمله چنین مکانهایی هستند.
همچنین چنین گیاهانی را بهتر است در مکانی بکارید که در طی زمستان از آفتاب ظهر یا بعد از ظهر بر خوردار باشند زیرا آفتاب صبح موجب گرم شدن سریع سلولهای گیاهی می شوند که از سرمای شب هنوز سرد هستند و این مسئله منجر به گسستگی و از بین رفتن دیوارهای سلول و آسیب رسی به بافتهای گیاه می شود. همچنین به یاد داشته باشید که مکانهای جنوبی و غربی در مقایسه با مکانهای شمالی و شرقی از آفتاب و در نتیحه گرمای بیشتری در طی زمستان بهره مند هستند.

شرایط رشد و نگهداری گیاه:
گیاهان قوی از توانایی بیشتری نسبت به گیاهان ضعیف در مقابله با خطر سرمازدگی برخوردار هستند. بنابراین نحوه نگهداری و مراقبت از گیاهان در طی فصول رشد و فعالیت می تواند منجر به افزایش توان آنها برای گذران فصل سرد شود.

اگرچه مسئله کوددهی مهم و قابل توجه است اما فراموش نکنید که اگر در اواخر فصل رشد (اواخر تابستان) از کودهای حاوی نیتروژن استفاده کنید، این کار موجب تحریک گیاه به تولید ساقه های جوان می شود و این ساقه ها (که می توان آنها را ساقه های نرم نامید) در مقایسه با ساقه هایی که چوبی شده اند و بالغ هستند در برابر سرمای زمستان حساسیت بیشتری دارند و آسانتر در معرض خطر سرمازدگی قرار می‌گیرند.

بهتر است که در اواخر فصل رشد و اگر گیاه به کوددهی احتیاج دارد از کودهای پتاسه برای آنان استفاده شود. پتاسیم از جمله عناصری است که بر روی افزایش مقاومت و سیستم ایمنی گیاهان اثر دارد و می تواند بر روی استقامت گیاهان تأثیر مثبت بگذارد. با این وجود حتی چنین کودهایی را نباید دیرهنگام به گیاه داد.

آبیاری و به بیان دیگر رطوبت خاک مسئله دیگری است که در طی زمستان نباید از آن غافل شد. اگرچه به نظر می رسد که گیاه غیر فعال است و نیازی به رطوبت خاک ندارد اما باید بدانید گیاهانی که خاک خشک دارند بسیار راحت تر از گیاهانی که خاک مرطوب دارند دچار سرمازدگی می شوند و این مسئله در مورد گیاهان همیشه سبز بیشتر به چشم می خورد.

علاوه بر رطوبت سایر شرایط خاک هم مهم است خاکی که سفت و بدون پوشش سطحی است در مقایسه با خاکی که بافت مناسب و پوشش سطحی دارد گرمایی را که در طی روز از طریق تابش آفتاب به دست آورده است در طی شب بسیار آسانتر از دست می دهد و سرد می شود و گیاهانی که در چنین خاکی کاشته شده اند بیشتر در معرض خطر سرمازدگی قرار دارند.

پوششهای مختلفی وجود دارد که می توان در طی فصل سرد و در روزهایی که به دلیل افت درجه حرارت خطر سرمازدگی وجود دارد بکار برد تا از خطر سرمازدگی و یخ زدگی گیاهان کاسته شود. این پوششها انواع مختلفی دارند از نمونه های ساده خانگی تا نمونه هایی که البته به خصوص در کشورهای پیشرفته در این رابطه و مخصوص این مسئله ساخته شده اند مورد استفاده قرار می‌گیرند.

با وجود انواع متفاوت این پوششها نکاتی در رابطه با مصرف تمامی آنان مشترک است که ابتدا به آنها اشاره می کنم. اول از همه باید بدانیم که پوششها را حتما باید قبل از تاریک شدن هوا بر روی گیاهان قرار دهیم و بهتر است که در صورت مساعد بود شرایط جوی و وجود آفتاب در طی روز، آنها را از روی گیاهان برداریم.

البته در مورد این مسئله یعنی برداشت پوشش ها باید به میزان درجه حرارت هوا و همچنین میزان حساسیت و یا مقاومت گیاه در برابر این درجه حرارت توجه کرد و این مسئله را نیز نباید فراموش کرد که هر مقدار پوشش کلفتر و توانایی عبور هوا از میان الیاف آن کمتر باشد، احتمال اینکه در صورت تابش آفتاب در طی روز به دلیل افزایش دما در زیر پوشش گیاه دچار مشکل نیز بشود بسیار زیاد است! بنابراین حتما به مسئله امکان برداشت پوشش در طی روز حتما توجه کنید و از آن غافل نمانید. مورد دیگر وزن پوشش است.

وزن زیاد پوشش می تواند موجب شکستگی و آسیب رسی به گیاه شود بنابراین اگر وزن پوششی که استفاده می کنید زیاد است حتما ابتدا چهارچوبی برای آن در نظر بگیرید ارتفاع این چهارچوب بهتر است که چندین سانتیمتر از گیاه بلند تر باشد. جنس پوشش را در نظر بگیرید. مدت زمان استفاده از پوشش از جمله مواردی است که بر روی جنس پوشش تأثیر می گذارد.

هر مقدار که مدت زمان استفاده کوتاه تر باشد از موادی با عمر کوتاه تر می توان استفاده کرد. اما هر مقدار که مدت زمان استفاده از پوشش طولانی تر و مثلا برای چندین هفته باشد باید از مواد مقاومتری به عنوان پوشش استفاده کرد. عدم خیس شدن پوشش و عدم نگهداری رطوبت در میان الیاف آن مورد دیگری است که باید به آن توجه شود.

پوشش خیس می تواند موجب سردتر شدن هوای اطراف گیاه شود.بنابراین حتما توجه کنید از موادی استفاده کنید که اصطلاحا یا ضدآب هستند و یا به شکل ترکیبی از دو نوع پوشش استفاده کنید

مورد دیگری که باید به آن توجه کرد عدم سوراخ بودن و یا وجود هر گونه منفذ بر روی پوشش است. این مسائل موجب می شوند حرارتی که در طی روز و به دلیل تابش نور آفتاب در خاک و یا بافتهای گیاهی ذخیره شده است به آسانی در طی شب از دست برود و زیر پوشش باقی نماند.

همچنین ورود هوای سرد از چنین منافذی مسئله دیگری است که می تواند مشکل ساز شود. نکته جالب توجه در نحوه قرار دادن پوشش بر روی کل یک گیاه و استفاده از حرارت ذخیره شده در بافت خاک در طی شب این است که این پوشش باید خاک اطراف تنه گیاه را نیز پوشش دهد در غیر اینصورت گیاه را از شانس استفاده از چنین حرارتی محروم می کنیم.

معرفی پوشش ها:
مواد گوناگونی وجود دارند که میت وان از آنها به عنوان پوشش استفاده کرد. گاهی این پوششها به شکل تجاری ساخته شده و در دسترس هستند اما اگر چنین موادی را نمی توانیم در محیط مان پیدا کنیم از روشها و ایده های دیگر می توان به خوبی استفاده کرد که سعی کرده ام نمونه هایی از آنان را برای شما مطرح کنم.

روزنامه:
روزنامه یکی از مواردی است که می تواند در مواقع ضروری به ما کمک کند یعنی مثلا در اوایل پاییز با کاهش نگهانی دما مواجه می شویم که می بایست به سرعت فکری به حال پوشاندن گیاهانمان کنیم و وسیله ای دیگر در اختیار نداریم.

در چنین شرایطی می توان چند لایه روزنامه را بر روی گیاه قرار داد و کناره های آن را با استفاده از وسیله ای سنگین همانند چند قلوه سنگ بر روی زمین ثابت کنید تا از روی گیاه جابجا نشوند.

البته این روش برای گیاهان کوتاه قامت مورد استفاده دارد و گیاهان درختچه ای و یا گیاهانی که شاخساری گسترده دارند چندان کاربرد ندارد.

سبدهای چوبی یا پلاستیکی:
یکی دیگر از مواردی است که اگر با افت ناگهانی هوا البته برای چند روز محدود مواجه شدید می توانید از این سبدها استفاده کنید. البته ارتفاع سبد باید از ارتفاع گیاه کمی بیشتر باشد تا موجب آسیب رسی به شاخسار گیاه نشود.

برای محافظت بیشتر هم می توانید روی سبد را نیز لایه ای پلاستیک بکشید. در طی روز نیز سبد را بردارید تا گیاه از نور و هوا برخوردار شود. سپس قبل از تاریک شدن هوا مجددا پوشش را بروی گیاه قرار دهید.

پوششهای پلاستیکی:
اصولا پلاستیک به دلیل عدم امکان تهویه هوا وسیله مناسبی برای پوشش گیاهان نیست. این مسئله موجب می شود که رطوبتی که در زیر پوشش جمع شده است به شکل شبنم بر روی سطح برگهای گیاه قرار گیرد و با افت بیشتر دما این رطوبت موجب سرمازدگی سطح بافت برگها شود.

بنابراین اگر چاره ای بجز استفاده از پوششهای پلاستیکی ندارید بهتر است که در صبح روز بعد آن را از روی گیاه جمع کنید تا رطوبت جمع شده در اطراف گیاه تخلیه شود.

همچنین در صورت مصرف پلاستیک توجه داشته باشید که نوع سفید رنگ یا شفاف آن بهتر است انواع مشکی است و همچنین پلاستیک نباید با گیاهان در تماس باشد یعنی برای آن نیز ابتدا باید چهارچوبی در نظر گرفت و پلاستیک را بر روی این چهار چوب قرار داد.

پارچه:
پارچه هایی با جنسهای مختلف نیز می توانند به عنوان پوشش استفاده شوند. برای پارچه هایی که وزن دارند می بایست ابتدا چهارچوبی تهیه کرد تا وزن آنان به شاخسار گیاهان آسیب وارد نیاورد.

امروزه در برخی از کشورها پارچه هایی مخصوص پوشش گیاهان وجود دارد که این پارچه ها علاوه بر وزن سبکی که دارند آب را نیز به خود جذب نمی کنند. این پوششها به طور کل پوششهای مصنوعی گیاهان Fleece plant cover خوانده می شود (زیرا این پارچه ها به شکل مصنوعی و از الیاف مصنوعی تهیه می‌شود) که با طولهای مختلف و معمولا به رنگ سفید عرضه می شوند و کاملا قابل انعطاف هستند.

با وجود وزن سبکی که دارند اما گاهی ابتدا چهارچوبی برای انان تهیه می شود و سپس روی این چهارچوب قرار می‌گیرند. در کشور ما فعلا از چنین پارچه هایی که از الیاف مصنوعی تهیه می شوند در تهیه کاورهای لباس و لباسهای جراحان در اتاق عمل استفاده می شود.

مالچ:
مالچ لایه ای نازک به ضخامت حدود 5 سانتیمتر از مواد مختلف است که بر روی سطح خاک گسترده می شود. مالچ می تواند تا حدود قابل قبولی خاک را از خطر یخ زدگی محافظت کند.

به خصوص اینکه یخ زدن آب در درون خاک می تواند به ریشه های گیاه آسیب برساند. البته گاهی مالچ را با ضخامت بیشتری می توان استفاده کرد به نحوی که تمامی گیاه را با آن پوشاند که این مسئله برای گیاهان کوتاه قامتی مثل توت فرنگی کاربرد بسیاری دارد.

پوشش مالچ را در اواخر فصل زمستان و یا اوایل بهار قبل از اینکه فعالیت گیاه آغاز شود باید از روی سطح خاک جمع کرد.