کود ازت چیست؟

در تعریف علمی، کود به هر گونه ماده ی آلی، معدنی یا بیولوژیکی اطلاق می شود که حاوی عناصر غذایی بوده و سبب افزایش حاصلخیزی خاک شده و همچنین با کمک تیمار گیاهی می تواند عملکرد کیفی و کمّی محصول را افزایش دهد.

از این رو کودها به سه دسته ی شیمیایی، آلی و زیستی تقسیم می شوند که نوع شیمیایی از نظر داشتن عناصر پرمصرف یا کم مصرف گیاه، خود به دو دسته ی مجزای ماکرواِلِمنت و میکرو المنت تقسیم می گردد. کود ازت از این حیث در دسته ی کودهای شیمیایی ماکروالمنت قرار می گیرد.

انواع کود ازت

کود ازت طبق واکنش بسیار معروف هابر - بوش تولید می گردد که دارای 82% نیتروژن بوده و بسیاری از کشورها مستقیما آن را به عنوان کود در خاک تزریق می کنند اما در ایران امکانات چنین کاری کم است. آمونیاکی که بدین طریق تولید و به عنوان کود ازت مصرف می گردد، خود می تواند پایه ی تولید انواع دیگر کود ازت قرار بگیرد که شامل: کود اوره، سولفات آمونیوم، فسفات آمونیوم، نیترات آمونیوم، نیترات کلسیم، نیترات پتاسیم و کود اوره با پوشش گوگردی می باشند.

1- کود اوره

یکی از مهم ترین و پرمصرف ترین انواع کود ازت، کود اوره با 46% ازت می باشد که به نام های کود شکری یا کود سفید نیز می شناسند زیرا به شکل بلورهای سفید می باشد. ارزان ترین نوع کود و جزء ترکیبات آلی است، اسید زا نبوده، قابلیت انحلال در آب خوبی داشته به همین دلیل جذب آن توسط گیاه بیشتر صورت می گیرد.

در ایران کود اوره به صورت محلول روی برگ گیاهان پاشیده می شود، البته می توان قبل از اینکه گیاه کاشته شود و یا به شکل سرک و بعد از اینکه مقداری گیاه مورد نظر رشد کرد، به خاک تزریق نمود. باید توجه نمود که کود اوره مقداری حاوی ماده ی سمی بیوره می باشد که نباید از حد خاصی فراتر رود. انحلال بالای کود اوره از طرفی عیب این کود نیز محسوب می شود چرا که شستشوی آن را در خاک مخصوصا خاک شنی، توسط آب آبیاری یا بارندگی زیاد، بسیار بالا می برد.این کود مناسب چمن، گیاهان زینتی، باغچه، مزارع، گل های آپارتمانی و صیفی جات می باشد.

2- سولفات آمونیوم

یکی از انواع کود ازت، با 21% ازت و 23% گوگرد بوده که از ترکیب نمودن آمونیاک و سولفوریک اسید حاصل می گردد.از ویژگی های آن می توان به خاصیت اسیدزایی، از این جهت برای استفاده در خاک های آهکی مناسب می باشد، و مقدار کمی مقاومت نسبت به شستشو اشاره نمود.

هزینه ی تهیه ی این کود به دلیل درصد کم ازت، بالا بوده و جزء کودهای گران محسوب می گردد. شکل ظاهری این نوع از کود ازت، شبیه به نمک و بلوری شکل سفید رنگ می باشد. کود سولفات آمونیوم به دو صورت خشک (حاوی 34% روی) و آبدار (حاوی 24% روی) وجود دارد.

3- نیترات آمونیوم

یکی از انواع کود ازت با حدود 33% ازت می باشد. از ترکیب گاز آمونیاک با نیتریک اسید حاصل می گردد. این نوع کود بدون بو و رنگ بوده و خاصیت اسیدزایی ندارد.به سرعت توسط آب شسته شده و آن را از دسترس گیاه خارج می سازد، از این رو علاوه بر اینکه گیاه مواد مورد نیاز خود را دریافت نکرده، ورود این ترکیب به آب زیر زمینی سبب آلودگی آن و مرگ جانوران می شود.

عملکرد آن در خاک بسیار سریع ولی دوام چندانی ندارد. هزینه ی تأمین آن نسبتا بالا و معمولا جهت تولید چغندر قند استفاده می گردد. از معایب این کود می توان به واکنش و چسبیدن ذرات آن به یکدیگر و در نتیجه اشتعال زایی می باشد لذا معمولا مواد ضد انعقادی به آن اضافه می گردد که سبب افزایش قیمت این نوع کود نیز می شود.

4- فسفات آمونیوم

یکی از انواع کود ازت، با مقدار 11 تا 18% ازت و 42 تا 48% فسفات می باشد که بستگی به نوع آن دارد. این نوع کود نسبتا اسیدزا بوده و مقاومت کمی نسبت به شستشو دارد پس تا حدی هدر رفت آن کمتر از کودهای حساس به شستشو می باشد.

این کود به دو فرم مونو-آمونیوم فسفات (MAP) و دی- آمونیوم فسفات (DAP) موجود می باشد.MAP حلال در آب می باشد و معمولا قبل از بذرافشانی مورد استفاده قرار می گیرد. DAP نسبت به MAP حلالیت بیشتری در آب داشته و به رنگ خاکستری یا حتی قهوه ای تیره وجود دارد. معمولا دو نوع کود آمونیوم فسفات را با هم و به طور همزمان بکار می برند.

5- نیترات پتاسیم

یکی از انواع کود ازت که دارای 26% پتاسیم و 19% ازت می باشد. محلول در آب بوده که از ترکیب پتاسیم کلرید با نیترات حاصل می گردد. معمولا این نوع کود را قبل از شروع دوره ی رشد گیاه یا به عنوان ماده ی افزودنی در طی دوره ی رشد استفاده می گردد. مواقعی که گیاه در دوره ی میوه دهی باشد، به علت فعالیت کم ریشه و جذب مواد، این نوع کود را به شکل اسپری روی برگ گیاهان می پاشند. معمولا این نوع کود را در گیاهان گلخانه ای و کشت هیدروپونیک استفاده می کنند.

6- نیترات کلسیم

یکی از انواع کود ازت می باشد که دارای 15.5% ازت و 26.5% کلسیم اکسید بوده و محلول در آب است که از ترکیب نیتریک اسید با سنگ آهک و سپس آمونیاک حاصل می گردد. تنها فرم کلسیم که برای گیاهان به عنوان کود در دسترس باشد، نیترات کلسیم است.

معمولا این نوع کود برای جلوگیری از بیماری گیاه نیز استفاده می گردد.همچنین برخی گیاهان مانند سیب زمینی تحت شرایط استرس گرمایی و رطوبتی، کلسیم از دست می دهند لذا در این مواقع نیز از این نوع کود استفاده می شود. ظاهر آن کریستاله و شبیه نمک است. این نوع کود به شکل اسپری روی برگ گیاهان پاشیده می شود.

7- کود اوره با پوشش گوگردی (SCU)

یکی از انواع کود ازت با دارا بودن 35% ازت می باشد که به دلیل داشتن ترک در ساختار خود سبب ورود آهسته ی آب به داخل آن و آزادسازی آرام اوره ی آن می گردد.همانطور که در مورد کود اوره بیان شد، از معایب آن حساسیت بالای آن نسبت به شستشو بود، اما در این نوع کود، پوشش گوگردی سبب هدر رفت کمتر آن شده که این مورد سبب آلوده سازی کمتر آب های زیرزمینی شده و از طرفی pH خاک را پایین آورده تا شرایط را برای جذب عناصری مانند روی و آهن را فراهم سازد.

به این نوع کود، کُند حل نیز می گویند که حتی اگر کیفیت بسیار پایینی نیز داشته باشد سرعت انحلال آن 7 روزه است که در مقایسه با سرعت انحلال 50 ثانیه ای کود اوره، کارایی به مراتب بالاتری دارد. جدیدترین نوع این کود به PCSCU معروف است که یک لایه ی پلیمری اطراف پوشش گوگردی را می پوشاند که این امر آزادسازی مواد مغذی را کندتر می سازد.