نقش طراحی فراگیر در بسته بندی

تعریف طراحی فراگیر

طراحی فراگیر به طراحی محصولات و محیط گفته می شود به گونه ای که بدون نیاز به سازگاری خاص و طراحی دوباره، برای اکثریت افراد جامعه قابل استفاده باشد. باید توجه داشت که طراحی فراگیر یک سبک طراحی نیست. هر جا که قرار است از یک محصول یا محیط به صورت عمومی استفاده شود طراحی می بایست بر طبق اصول طراحی فراگیر انجام گیرد.

واژه های لاتین Universal Design و Inclusive Design معادل های طراحی فراگیر هستند. گرایش های دیگری در طراحی وجود دارند که معمولا به اشتباه معادل با طراحی فراگیر در نظر گرفته می شوند مانند barrier-free، accessible design، Assistive technology. این گرایش های طراحی در زمینه طراحی برای افراد ناتوان متمرکز شده اند و در آنها اغلب به صورت جداگانه و ویژه برای افراد ناتوان طراحی صورت می گیرد.

اما در طراحی همگانی، طیف وسیع تری از راه حل ها در نظر گرفته می شود تا به همه کمک شود، نه فقط برای معلولان و افراد ناتوان.بسته بندی یکی از مواردیست که همه افراد جامعه در طول روز به طور مداوم با آن در ارتباط هستند و وجود افراد با توانایی مختلف در جامعه که مهارت ها و تجربیات متفاوتی دارند لزوم توجه به این نکته را که بسته بندی باید به نحوی طراحی شود که با نیاز های مختلف افراد جامعه تطابق داشته باشد را بیش از پیش مشخص می کند.

در این مقاله سعی بر آن است که نقش طراحی فراگیر در بسته بندی مورد بررسی قرار گیرد. به عبارت دیگر تلاش بر آن است که به این نکته پی ببریم که تا چه حد یک بسته بندی می تواند به نیاز افراد مختلف جامعه با ویژگی ها و توانایی ها ی متفاوت پاسخ دهد.

مقوله بسته بندی محصولات غذایی از دیدگاه طراحی فراگیر را از جنبه های مختلف مانند خرید، انبار کردن، باز کردن، استفاده، بستن پس از مصرف و غیره می توان مورد مطالعه قرار داد که در جایگاه خود نیاز به بررسی و شناخت نیاز ها و توانایی های مصرف کنندگان دارد و نتایج به دست آمده می تواند به عنوان راهکار در طراحی بسته بندی محصولات به کار رود.

مراحل مختلفی که یک استفاده گر با یک بسته بندی در ارتباط است را می توان تفکیک نمود و هر مرحله را به صورت جداگانه تحلیل کرد که به صورت مرحله به مرحله در 8 قسمت می توان دسته بندی و مورد بررسی قرار داد:

• خرید 
• انبار بسته بندی 
• باز کردن بسته 
• استفاده
•  بستن دوباره بسته
• انبار بعد از استفاده
• تفکیک پسماند
• دفع زباله

1- خرید

شناسایی بسته بندی محصول در فروشگاه: بررسی این مسئله که یک محتوای یک بسته به راحتی می تواند شناسایی شود در طراحی بسته بندی محصولات حائز اهمیت می باشد. زیرا وقتی فرد وارد یک فروشگاه می شود با سیل عظیمی از بسته ها با رنگ ها و اندازه های مختلف روبرو می شود.گرافیک در بسته بندی می تواند مهم ترین عامل در شناسایی محتوای یک بسته می باشد که با کمک گرفتن از رنگ ها، فرم، بافت، گشتالت، سمبل ها و غیره می توان به شناسایی سریع تر محتوای یک بسته کمک نمود.

حمل ونقل و جابه جایی: توجه به شکل، وزن، اندازه و ایستایی بسته بندی محصولات نقش مهمی در حمل و نقل بسته پس از خرید محصول دارد.

2- انبار

سهولت انبار کردن یک بسته بندی دومین موردیست که در طراحی باید به آن توجه نمود. توجه به این نکته که آیا روش انبار یک بسته برای همه قابل فهم و اجرا می باشد و اینکه یک محصول در حالتی که انبار شده قابل شناسایی است، حائز اهمیت می باشد.

3- باز کردن بسته بندی

باز نمودن یک بسته را در سه بخش می توان مورد بررسی قرار داد:

• محل باز کردن: برای بازکردن یک بسته بندی اول باید محل باز کردن آن پیدا شود لذا باید به این نکته توجه نمود که محل باز کردن بسته به نحوی مشخص شود که استفاده گر به راحتی بتواند آن را پیدا کند.
• روش باز کردن: بسته بندی باید به نحوی طراحی شود که نحوه باز کردن آن برای استفاده قابل فهم باشد و یا در صورتی که از روش جدید در باز نمودن بسته استفاده می شود به صورت قابل درک (ترجیحا گرافیکی) بیان شود.
• راحتی باز کردن: بسته به نحوی طراحی شود که افراد با ویژگی های آنتروپومتریکی و توانایی های جسمی مختلف به راحتی بتوانند آن را باز کنند.

4- استفاده

استفاده از بسته بندی را در سه بخش به صورت تفکیک شده می توان ارزیابی نمود:

• نگه داشتن: بسته بندی باید به راحتی در دست نگه داشته شود و ثبات لازم را از لحاظ مسائلی مانند نقطه ثقل، تعادل و استحکام داشته باشد.
• روش استفاده: روش استفاده از بسته باید به راحتی قابل فهم باشد و در صورت نا آشنا بودن، روش استفاده به صورت واضح بیان شود.
• قابلیت استفاده: بسته بندی باید به راحتی مورد استفاده قرار بگیرد. به عنوان مثال محتویات یک بسته به راحتی و به صورت کامل خارج شود و در صورت نیاز دوباره به داخل بسته برگردانده شود.

5- بسته بندی دوباره

• روش بسته بندی دوباره: توجه به این نکته که آیا روش بسته بندی دوباره برای یک محصول به آسانی قابل درک می باشد حائز اهمییت می باشد.
• سهولت بسته بندی دوباره: بسته بندی باید به نحوی طراحی شود که به راحتی بتوان دوباره محصول را در بسته قرار داد.

6- انبار

بسیاری از بسته بندی های موجود چندین بار مورد استفاده قرار می گیرند و هر بار پس از استفاده دوباره بسته بندی انبار می شود.

• روش انبار: روش انبار کردن دوباره بسته بندی باید به راحتی قابل درک باشد و در صورت امکان به صورت واضح نشان داده شود.
• سهولت انبار کردن: محصول باید به راحتی انبار شود و مسائلی از قبیل ایستایی، مقاومت لغزشی و غیره بسته پس از اینکه محتویات بسته خالی می شود مورد بررسی قرار بگیرد.
• شناسایی: محصول باید پس انبار کردن به راحتی قابل شناسایی باشد. و بسته باید به نحوی باشد که در مدت زمان انبار کردن از کیفیت و خواص و مسائل بهداشتی محتویات آن محافظت نماید و از ترکیب شدن مواد دیگر با محتویات آن جلوگیری نماید.

7-تفکیک کردن

بسته بندی ها باید به نحوی طراحی شوند که به راحتی قابل تفکیک باشند و نشانه ها و علائم مربوط به مواد آن واضح و قابل درک باشد و بدون هیچ خطری فرد بسته بندی را از هم تفکیک نماید.

8- دفع

مواد بسته بندی باید به نحوی انتخاب شود که به راحتی و بدون خطر دفع یا بازیافت شوند و علائم مربوطه مربوط بر روی بسته درج شود.