چاپ باتیک اتیک اسکو

مردمی که بر کرانه دریای خزر در سده ششم پیش از میلاد زندگی می کردند به ظاهر روش باتیک یا رنگ ناپذیر کردن منسوجات به روی پارچه های پشمی را به کار می بردند. بنا به گفته روستاییان اسکو، این هنر را مهاجران باکو که از هجوم روس های تزاری می گریختند به میان آنان آوردند. زنان عشایری ایران همیشه روسری های خوش رنگ معروف به را دوست داشته اند.

این روسری ها در بازار شیراز در میان انبوهی از روسری های رنگارنگ مورد پسند قشقایی ها، روسری قشقایی نام دارد. در ترکمن صحرا نیز به همان اندازه محبوب است و روسری های ترکمنی خوانده می شود در مناطق دیگر نیز به نام محل خود منسوب هستند رنگرزان و با تیک کاران اسکو فرآورده های خود را برای مشتریان خاص و معین تهیه می کنند و نقش های آن بر حسب ذوق و سلیقه مشتریان عشایری و یا خریداران شهری یا بیگانه فرق می کند.

اگر چه هنوز ابریشم مصنوعی را برای تهیه اجناس ارزان تر رنگ می کنند. ولی مشتریان قطعات طراحی شده را سفارش می دهند و معمولا رنگها و نقش های سنتی باندازه مطلوب برای لباس با مصرف خاصی که در نظر دارند را ترجیح می دهند.

مواد اولیه، وسایل و ابزار و روش های آماده سازی ساختمان ابریشم طبیعی یا ابریشم خام ابریشم عبارت از یک لیف پروتئینی که در اثر انجماد مواد مترشحه از کرم ابریشم به دست می آید. این لیف از دو فیلامنت موازی که به وسیله صمغ ابریشم به یکدیگر چسبیده شده اند به وجود آمده است کرم ابریشم با ریسیدن مداوم این رشته به دور خود، خود را در داخل پلیه ای که ساخته است محبوس می سازد این کرم ها در داخل پیله ها یا به وسیله دمای 60 درجه سانتی گراد و یا به وسیله بخار در مدتی کوتاه کشته می شوند که چنانچه عمل کشته شدن کرم ها صورت نگیرد آنها تبدیل به پروانه شده و با سوراخ نمودن پیله خارج می شوند و در چنین حالتی ابریشم های پیله دیگر قابل استفاده نخواهد بود.

پس از کشتن کرم ها، پیله ها را از نظر کیفیت، طبقه بندی می نمایند سپس تعدادی پیله را بر حسب نمره مورد نظر تعیین شده اند در ظرفی محتوی آب داغ قرار می دهند تا صمغ ابریشم نرم گردد. پس از پیدا شدن سرهای پیله ها، آنها را گرفته و به صورت یک رشته ابریشم خام در می آورند.

رشته های به دست آمده بر حسب نمره و تابی که دارا می باشد برای تار و پود پارچه های ابریشمی به کار برده می شوند. ابریشم، یک لیف مستحکم بوده استحکام آن، در حالت مرطوب 75 الی 85 درصد قدرت خشک آن است. طول لیف ابریشم تا حد پارگی در شرایط معمولی برابر 35-20 درصد می باشد.اثر رطوبت بر روی ابریشم مانند پشم می باشد و به سرعت آب جذب می کند ابریشم 1/3 وزن خودش آب جذب کند بدون آن که توسط لمس کردن احساس شود.

اثر حرارت بر روی ابریشم نیز جالب است ابریشم در حرارت 120 درجه سانتی گراد به مدت طولانی مقاومت می کند در درجه حرارت 175 درجه سانتی گراد به سرعت متلاشی می شود ابریشم در برابر اکسیژن هوا حساس است و اگر خوب انبار نشود موجب کاهش در استحکام آن می گردد و نور خورشید نیز باعث تسریع در فاسد شدن ابریشم می شود.

ابریشم خام قبل از استفاده برای رنگرزی به شکلی است که تار و پود آن به راحتی قابل تشخیص است و این تار و پود نیز به دلیل داشتن ماده ژلاتینی بسیار خشک است.اعمالی که قبل از رنگرزی بر روی ابریشم خام صورت می گیرد باعث می شود که این تار و پودی که از هم فاصله دارند در یکدیگر فرو رفته و پارچه قابلیت یک رنگرزی خوب را پیدا می کند. اعمالی که قبل از رنگرزی روی ابریشم خام انجام می گیرد:

صمغ گیری

ابریشم خام دارای دو نوع پروتئین است، لیف ابریشم به فرمول (C15H23N506)و سیرسین به فرمول (C15H25N508) که به نام صمغ ابریشم خوانده می شوند و به صورت پوشش روی لیف ابریشم قرار گرفته و در حدود 25 درصد از مجموع وزن ابریشم خام را تشکیل می دهند. قبل از سفیدگری یا رنگرزی ابریشم متداول است که صمغ آن را بگیرند. این عمل صمغ گیری بسیار حائز اهمیت می باشد. چرا که یکنواختی رنگرزی و همچنین درخشندگی و نرمی ابریشم بعد از رنگرزی مربوط به این عمل صمغ گیری است.

صمغ گیری در اسکو

در اسکو که مرکز اصلی استفاده از پارچه ابریشمی برای تولید پارچه های کلاقه ای و باتیک است، صمغ گیری روی پارچه بافته شده یا ابریشم خام عمل می شود. این عملیات با کربنات دو سود و مقداری صابون انجام می شود. عمل صمغ گیری در دمای جوش انجام شده و بسته به غلظت کربنات دو سود و صابون (معمولا صابون مصرفی نیز دارای قلیایی زیاد است( مدت زمان صمغ گیری متغیر بوده. معمولا از نیم ساعت تجاوز نمی نماید.

سفید گری

سفید گری ابریشم در اسکو چندان معمول نبود و فقط معدودی از رنگرزان پارچه را پس از صمغ گیری، سفیدگری مینماید و این عمل نیز بیشتر در مواردی که احتیاج به وجود نقش هایی سفید روی پارچه باشد انجام می شود. یک طریقه سفیدگری استفاده از کروفوم می باشد که نتیجه آن نیز رضایت بخش بوده است و به ابریشم نیز صدمه ای نمی زند. طریقه دیگر استفاده از گوگرد است که ارزان تر نیز هست. ولی به طور کلی سفید گری انجام نمی شود.

وزن دهی

منظور اصلی از وزن دهی ابریشم، جایگزین کردن وزنی است که توسط صمغ گیری از ابریشم کاسته می گردد. به علاوه، وزن دادن سبب ازدیاد درخشندگی پارچه ابریشمی. بهتر شدن پارچه می گردد. ولی به طور کلی عمل وزن برای رنگهای تیره و همچنین جهت مصارف مخصوصی از قبیل قواره ای و شال گردن نظایر آن مورد پیشنهاد است زیرا زمینه های سفید و کم رنگ به تدریج و به مرور زمان زرد رنگ می گردد.

پختن پارچه ابریشمی

بعد از این اعمال، برای از بین بردن آهاری که در داخل پارچه ابریشمی است، مرحله پختن پارچه به میان می آید، که با مقداری آب جوش و صابون انجام می گیرد تا مواد زائد و آلودگی های داخل تار و پود بیرون آید و پارچه حالت لطافت و درخشندگی نهایی را به دست آورد و رنگها هر چه زیباتر بر روی آن جلوه کنند.