صرفه جویی مصرف گاز بخش خانگی و پایداری خوراک صنعت در گرو آن

گاز طبیعی به عنوان یک سوخت پاک در طی دو دهه گذشته، سهم قابل توجهی از منابع انرژی ایران را به خود اختصاص داده است. پس از کشف و توسعه بزرگ ترین میدان گازی دنیا، یعنی پارس جنوبی شرایط مناسب تولید و عرضه وسیع گاز طبیعی (متان) در کشور به صورت قابل ملاحظه ای ایجاد شد. از این رو بخش های مختلف مصرف تحت تأثیر این حجم از عرضه گاز طبیعی قرار گرفت. در حال حاضر بیش از 50% از سبد انرژی کشور به گاز طبیعی اختصاص دارد. مطمئنا کاهش تکلیفی تولید نفت نیز جایگاه گاز طبیعی را در سبد انرژی کشور پررنگ تر و صد البته با اهمیت تر کرده است.

اگر بخواهیم یک نگاه جامع به زنجیره تولید تا مصرف گاز طبیعی در کشور داشته باشیم، به نمودار ذیل خواهیم رسید که به خوبی این مهم را به تصویر می کشد. در سال 1398 به طور متوسط روزانه 724 میلیون متر مکعب گاز طبیعی به شرکت ملی گاز تحویل داده شده است. پس از پالایش و تصفیه گاز ورودی به مجتمع های فرآورش گاز، در مجموع به طور متوسط روزانه 680 میلیون متر مکعب گاز طبیعی جهت انتقال و تحویل به مبادی مصرف، وارد خطوط لوله سراسری انتقال گاز می شود.

زنجیره تولید تا مصرف گاز طبیعی در کشور - سال 1398

از این مقدار گاز حدود 19 میلیون مترمکعب آن به عنوان سوخت و مقداری هم اتلاف در شبکه توزیع مورد مصرف قرا ر می گیرد.به میزان 16 میلیون مترمکعب آن نیز به طور متوسط به منظور افزایش بازیافت میادین نفتی به مخازن تزریق می شود. به طور متوسط 7 میلیون متر مکعب از گاز تحویلی به شبکه انتقال نیز وارد مخازن زیرزمینی (شوریجه و سراجه) می شود. نهایتا در سال 98 به طور متوسط روزانه 48 میلیون متر مکعب گاز طبیعی صادر شده است.

روزانه به طور متوسط 590 میلیون متر مکعب گاز موجود در خطوط سراسری انتقال گاز به سه بخش مصرف خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده، نیروگاه ها و نهایتا صنایع عمده تحویل داده می شود. متوسط مصرف روزانه بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده در سال 1398 در حدود 310 میلیون مترمکعب برآورد شده است. این بخش به عنوان بزرگ ترین بخش مصرف کننده گاز طبیعی در کشور است. پس از این بخش، نیروگاه ها نیز به صورت متوسط روزانه 165 میلیون متر مکعب گاز طبیعی در سال 98 تحویل گرفته اند. صنایع عمده که شامل چهار صنعت پتروشیمی، فولاد، پالایش و سیمان می شود نیز روزانه به طور متوسط 115 میلیون متر مکعب گاز طبیعی به عنوان تأمین خوراک و سوخت خود از شبکه سراسری گاز طبیعی در سال 1398 دریافت کرده اند.

مقایسه سهم بخش های مختلف گازرسانی از متوسط مصرف روزانه ی گاز - سال 1398

مقایسه سهم بخش های مختلف گازرسانی از متوسط مصرف روزانه گاز در ماه های مختلف سال، نکات جالبی را به همراه خود دارد. همان طور که در نمودار بالا به خوبی قابل مشاهده است، در چهار ماه سرد سال، مصرف قابل توجه بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده سبب شده است که سایر بخش ها تحت تأثیر این بخش قرار بگیرند و متوسط مصرف ماهانه در آبان تا بهمن ماه سال 1398 از متوسط مصرف روزانه فاصله جدی بگیرد. نگاه تحلیلی به مصرف بخش های مختلف گویای نکات بسیار مهمی است که در شکل ذیل مشخص است.

 سهم بخش های مختلف گازرسانی از متوسط مصرف روزانه ی گاز - سال 1398

همان طور که در جدول فوق مشخص است، متوسط مصرف روزانه گاز طبیعی در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده 310 میلیون متر مکعب است، منتها مقدار بیشینه آن در بهمن ماه سال 1398، به 567 میلیون مترمکعب رسیده است. همچنین کمینه مقدار آن نیز در تیر ماه 1398 به مقدار 147 میلیون متر مکعب در روز کاهش پیدا کرده است. اختلاف مقدار بیشینه و کمینه مصرف در این بخش 420 میلیون متر مکعب است. بخش نیروگاهی نیز تحت تأثیر بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده، سعی کرده است که نیاز خودش را منطبق با این بخش در ماه های سرد سال تغییر دهد به طوری که متوسط روزانه این بخش در سال 1398 معادل 165 میلیون متر مکعب برآورده شده است. مقدار بیشینه آن در در مرداد ماه 255 میلیون متر مکعب و مقدار کمینه آن نیز در ماه آذر 1398 در حدود 78 میلیون متر مکعب گزارش شده است. اختلاف بیشینه و کمینه این بخش نیز 177 میلیون متر مکعب است.

بخش صنایع غیر عمده به مراتب با نوسان کمتری در ماه های مختلف سال مواجه است، به طوری که مقدار متوسط مصرف روزانه این بخش در سال 1398 معادل 115 میلیون متر مکعب گزارش شده است و مقدار بیشینه و کمینه آن نیز به ترتیب 126 و 75 میلیون متر مکعب بوده است. مقدار اختلاف بیشینه و کمینه این بخش نیز 51 میلیون متر مکعب در روز است که عمدتا در چهار ماه سرد سال تحت تأثیر مصرف بخش خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده قرار می گیرد.

اگر نگاه دقیق تری به مصرف صنایع عمده و صنایع مختلف این بخش از تقاضا داشته باشیم، به این موضوع خواهیم رسید که این صنعت با توجه به این که از گاز طبیعی به عنوان خوراک و سوخت مورد نیاز خود استفاده می کند، تقاضای آن از ثبات نسبتا قابل قبول و صد البته قابل پیش بینی برخوردار است. اما همان طور که مشخص است با شدت بسیار زیادی این صنایع مادر و زیرساختی کشور، در سه ماه آذر، دی و بهمن ماه سال 1398، به دلیل کمبود گاز طبیعی، بخشی از نیاز خود به گاز را از دست داده اند. مطمئنا این مهم بدین معنا است که این بنگاه های تولیدی باید جریان تولید خود را متوقف نمایند.

مقایسه سهم بخش های مختلف صنایع عمده از متوسط مصرف روزانه ی گاز - سال 1398

اگر دقیق تر شویم به این موضوع خواهیم رسید که سه صنعت پتروشیمی، فولاد و سیمان که از جمله صنایع راهبردی و ارزآور برای کشور هستند، دچار چنین تلاطمی در تأمین خوراک و سوخت مورد نیاز خود می شوند.

در شکل ذیل به طور دقیق تر مصرف صنایع کشور مورد بررسی قرار گرفته است. صنعت پتروشیمی به طور متوسط در سال 1398 حدود 55 میلیون متر مکعب در روز گاز مصرف کرده است. مقدار کمینه و بیشینه این صنعت نیز به ترتیب 37 و 61 است که نشان از اختلاف 24 میلیون متر مکعبی در روز است. صنعت فولاد در رتبه دوم قرار گرفته است. متوسط نیاز روزانه این صنعت در سال 1398 حدود 25 میلیون مترمکعب بوده است که مقدار کمینه و بیشینه این بخش از صنعت نیز 12 میلیون متر مکعب در روز گزارش شده است. صنعت سیمان نیز که به طور متوسط روزانه 16 میلیون متر مکعب گاز طبیعی در سال 1398 مصرف کرده است. در ماه های سرد سال، مقدار کمینه گاز طبیعی ورودی به این صنعت تنها 5 میلیون متر مکعب بوده است که با مقدار بیشینه این صنعت که 22 میلیون متر مکعب است، فاصله 17 میلیون متر مکعبی دارد که نشان از فاصله قابل توجهی است.

سهم بخش های مختلف صنایع عمده از متوسط مصرف روزانه ی گاز - سال 1398

مرکز مطالعات زنجیره ارزش معتقد است که مصرف غیر قابل کنترل و افزایشی بخش خانگی و تجاری در سال های اخیر و در ماه های سرد سال سبب شده است که بخش صنعت حداقل در چهار ماه سرد سال (آبان تا بهمن) با اختلال در زنجیره تأمین خوراک و سوخت مورد نیاز خود مواجه شود. همان طور که در شکل ذیل مشخص است، بخش خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده از آبان ماه تا بهمن ماه با افزایش 205 میلیون متر مکعبی در تقاضای گاز مواجه بوده (افزایش از 362 به 567 میلیون مترمکعب در روز) که این افزایش شدید و قابل توجه، سایر بخش ها از جمله صنایع نیروگاهی و صنایع راهبردی همچون پتروشیمی و فولاد را تحت تأثیر خود قرار داده است. به طوری که متوسط مصرف روزانه گاز طبیعی مورد نیاز صنعت پتروشیمی در دو ماه دی و بهمن سال 1398 با کمبود مواجه شده است و عملا بخش خانگی و تجاری سهم این صنایع را از آن خود کرده است.

مقدار متوسط مصرف روزانه گاز بخش های مختلف در چهار ماه سرد سال - 1398

با توجه به اهمیت صنایع پتروشیمی، فولاد و سیمان در تولید و تراز تجاری کشور، لذا منطقی به نظر می رسد که با روش های مختلف نسبت به تأمین پایدار خوراک و سوخت مورد نیاز صنایع اقدام شود. مقایسه کمبود گاز این صنایع در چهار ماه سرد سال با حجم تقاضای بخش خانگی و تجاری حاکی از ان است که تنها با 10% صرفه جویی می توان نسبت به تأمین پایدار گاز طبیعی این صنایع اقدام نمود. از طرف دیگر باید این مهم را نیز در ذهن داشت که با توجه به اجرایی شدن برنامه های جهش دوم و جهش سوم صنعت پتروشیمی و همچنین برنامه های توسعه صنایع فولاد و سیمان، نیاز این صنایع به گاز طبیعی در سال های پیش رو، بیش از پیش خواهد شد که مطمئنا در صورت عدم توجه به مدیریت تقاضا با تأکید بر بخش های پرمصرف خانگی و تجاری خوراک و سوخت مورد نیاز این صنایع با مشکل جدی مواجه خواهد شد.

مطمئنا طراحی سبد بهینه انرژی برای کشور و تعیین سهم هر یک از حامل های انرژی فسیلی و تجدیدپذیر در کنار طراحی و به کارگیری قواعد غیر قیمتی و قیمتی می بایست از سمت نهادهای ذی ربط اعمال گردد. امیدواریم که نسبت به ذخایر نفت و گاز کشور و الزامات توسعه و به کارگیری آنها واقع بین باشیم و بدانیم که منابع فسیلی، منابعی محدود و رو به پایان هستند.