ژل سونوگرافی چیست

ژل سونوگرافی چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
به منظور انجام سونوگرافی، رادیولوژیست ابتدا یک لایه ضخیم از ژل شفافی را بر روی پوست بدن در محل مورد نظر می مالد و سپس پروب (مبدل) دستگاه سونوگرافی را بر روی آن قرار می دهد.
در حقیقت ژل سونوگرافی ماده رسانایی است که به منظور ایجاد پل ارتباطی بین پوست بیمار و پروب سونوگرافی مورد استفاده قرار می گیرد. هدف از استفاده این ژل‏ ها انتقال امواج فراصوت از پروب دستگاه به بافت بدن می باشد.

یکی از هیجان انگیزترین تجربه های بارداری، زمان سونوگرافی می باشد. درست همان زمان که می توانید بچه درون شکم تان را ببینید. با اینکه مالیدن ژل قبل از انجام سونوگرافی حالتی سرد و چندش آور ایجاد می نماید اما برای ایجاد نتایج اسکن کاملا ضروری است. در حقیقت امواج سونوگرافی نمی‏ توانند به آسانی در هوا گردش پیدا کنند، لذا مقدار اندکی هوا بین دستگاه و پوست می تواند مشکل ساز شود. به عنوان مثال این موضوع در مواردی که پوست خشک است و مقدار زیادی حفره های کوچک هوا در سطح آن وجود دارند، بیشتر اهمیت دارد. ژل سونوگرافی یک نوع ماده رساناست که می تواند پیوندی محکم بین پوست ودستگاه سونوگرافی ایجاد کند، که در نتیجه به امواج قدرت انتقال مستقیم به بافت زیرین و نقاط مورد نظر برای عکس برداری را می دهد. به منظور جلوگیری از انعکاس صدا که در اثر وجود حباب های هوا بین پروب دستگاه سونوگرافی و پوست بدن ایجاد می شوند؛ استفاده از ژل های سونوگرافی ضروری است. در نتیجه به منظور ایجاد تماس بهینه بین پروب و پوست بدن ژل های سونوگرافی باید کاملا بدون حباب باشند تا انتقال صدا به طور کاملا صحیح انجام گیرد. صدای واضح ضربان قلب جنین که برای مادر در حین سونوگرافی پخش می شود ناشی از عملکرد درست این ژل می باشد.

ژل سونوگرافی از چه موادی تشکیل شده است؟
مایعاتی مانند آب و الکل اساسا رساناهای خوبی هستند اما با توجه به ویسکوزیته پایین و ایجاد نوسان برای استفاده بر روی بدن مناسب نیستند. ژل ها نیز مایعاتی هستند که مواد ضخیم کننده را برای افزایش قابلیت پخش بر روی پوست در بر دارند که البته بین هیدروژل ها و لیپوژل ها تفاوت هایی در این بین وجود دارد. لیپوژل‏ ها شامل روغن های گیاهی، سنتزی یا معدنی هستند. این گروه از ژل ها موجب تجمع چربی بر پوست می شوند و پاک کردن آنها از روی سطح بدن دشوار است. در نتیجه برای سونوگرافی مناسب نیستند. در نتیجه در ساخت ژل های سونوگرافی از هیدروژل ها استفاده شده است.
هیدروژل ها عمدتا از آب تشکیل شده اند و علاوه بر اینکه قیمت پایینی دارند، پس از انجام پروسه به راحتی از روی پوست بدن پاک می شوند و لکه ای از خود باقی نمی گذارند. با توجه به حجم بالای آب، این ژل ها به مواد غلظت دهنده مانند پروپیلن گلیکول، پلی آکریل آمید یا فراورده های فرعی ژل نیازمند هستند.

ژل ها معمولا از ترکیب آب و پروپیلن گلیکول ساخته می شوند و به منظور کاهش کلی اصطحکاک در فرایند سونوگرافی به کار می رود. وجود یک ژل چسبناک موجب می شود تا در اثر حرکت پروب پوست بدن کشیده نشود و آسیب نبیند.
شایع ترین شکایت از ژل های سونوگرافی چسبناک بودن آنها نیست بلکه سرد بودن آنهاست این مشکل را می توان به آسانی با استفاده از یک گرم گننده (وارمر) حل کرد.

کاربرد اولتراسوند تراپی در فیزیوتراپی چیست؟
در اولتراسوند تراپی از امواج صوتی با فرکانس بالا که فرای قدرت شنیداری بشر است استفاده می شود. این امواج صوتی با فرکانس بالا می توانند به درمان زخم ها و آسیب دیدگی ها کمک کنند. اولتراسوند در فیزیوتراپی در مواردی که بافت نرم مانند عضلات، فاشیا، بورس و تاندون ها دچار آسیب دیدگی شده باشند می تواند التهاب و درد را کاهش داده، روند بهبودی را تسریع کند.

موارد کاربرد اولتراسوند تراپی
میزان شدت و فرکانس در اولتراسوند تراپی متغیر بوده و به موردی که تحت درمان قرار گرفته بستگی دارد اما اساساً یکی از بخش های برنامه فیزیوتراپی به خصوص در موارد زیر است:

انقباض و گرفتگی عضلات، تاندون و فاشیا؛ که به طور غیرعادی کوتاه شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده اند مانند فاسیت پلانتر
درد مزمن پایین کمر؛ کاربرد اولتراسوند در درمان درد پایین کمر زمانی که دلیل فیزیکی مشخصی برای آن وجود نداشته باشد.
درد دنبالچه، که دردی است که در قسمت دنبالچه ایجاد شده و منشأ آن نامشخص است.
آسیب دیدگی های ورزشی و گرفتگی، رگ به رگ شدن و اسپاسم عضلات
بیماری های التهابی مفاصل، تاندون ها و استخوان مانند استئوآرتریت، روماتیسم مفصلی، التهاب تاندون و بورسیت؛ زیرا جریان خون و تولید کلاژن (پروتئین اصلی در بافت نرم) را افزایش می دهد.
افزایش تولید کلاژن در بافت فیبروزی شکل گرفته در اسکارها و بافت هایی که از قبل آسیب دیده اند.

مزایای اولتراسوند تراپی
اولتراسوند تراپی یک روش غیرتهاجمی، آسان و ارزان است. در این فرایند نیازی به انجام عمل جراحی نیست و اسکاری از آن به جای نمی ماند همچنین بیمار در معرض اشعه قرار نمی گیرد. این روش را می توان به راحتی در مطب یا در منزل انجام داد. اولتراسوند تراپی برای موارد زیر مؤثر است:

• کاهش و از بین بردن تورم و التهاب
• کاهش درد در عضلات و مفاصل
• گرفتگی و سفت شدن عضلات و مفاصل
• رفع اسپاسم های عضلانی
• کاهش گرفتگی در بافت های بدن
• تسریع روند بهبودی زخم ها
• آماده سازی عضلات و مفاصل برای انجام تمرینات کششی و ورزش
• مکانیزم اولتراسوند تراپی
• اولتراسوند تراپی با دو مکانیزم کار می کند: مکانیزم حرارتی و مکانیزم مکانیکی

مکانیزم حرارتی
مکانیزم حرارتی اولتراسوند از امواج صوتی با الگوی پیوسته برای نفوذ در عمق بافت ها استفاده می کند و باعث ایجاد لرزش های میکروسکوپی در این بافت ها می شود. این افزایش دما در ناحیه تحت درمان، بافت را گرم تر کرده و جریان خون و نرخ متابولیسم را در بافت افزایش می دهد.

اولتراسوند تراپی مکانیکی

اولتراسوند تراپی مکانیکی از امواج صوتی پالسی برای نفوذ عمیق تر استفاده می کند که باعث شکل گیری حباب هایی در بافت نرم برای انقباض و انبساط می شود و در نتیجه تورم و التهاب در بافت کاهش یافته و درد از بین می رود.

اولتراسوند چگونه کار می کند؟
آنژیوژنز یا رگ زایی
اثر مکانیکی اولتراسوند متمرکزشده می تواند در سلول های اندوتلیال اثر متقابل ایجاد کرده و باعث رگ زایی شود - فرآیندی که در آن عروق خونی جدید از عروق ازپیش موجود شکل می گیرند.

انسداد و انعقاد رگ های خونی
با استفاده از اولتراسوند متمرکزشده با قدرت و انرژی بالا می توان عروق خونی را با استفاده از حرارت منعقد یا مسدود کرد.

از بین بردن لخته خون
انرژی مکانیکی ناشی از دستگاه اولتراسوند متمرکزشده می تواند باعث لرزش اطراف خون لخته شده بشود. این لرزش باعث شکست لخته خون شده یا آن را برای واکنش به درمان های دارویی آماده می کند.

ایمونومدولاسیون
اولتراسوند می تواند فعالیت های عصبی را بدون آسیب دیدن ساختارهای عصبی تحریک یا قطع کند. با استفاده از اولتراسوند پالسی کم انرژی می توان پالس های عصبی را تحریک کرده یا آن ها را معکوس و قطع کرد. این اثر بالقوه می تواند حملات صرع را قطع کرده و انقباضات عضلانی را تحریک کند.

حساسیت زایی نسبت به شیمی درمانی
با حرارت دادن به تومورها می توان آن ها را برای شیمی درمانی آماده کرد که به این اثر، حساسیت زایی گفته می شود. حساسیت زایی می تواند انتقال عامل های شیمیایی تومور را افزایش و اثر موضعی آن ها را بهبود دهد در حالی که با کاهش دوز مورد نیاز برای دست یابی به مزایای بالینی، آسیب دیدگی سیستماتیک هم کم می شود.

سونوداینامیک تراپی
برخی عوامل شیمیایی باعث مرگ طبیعی سلول هایی که در معرض برخی طول موج های نوری یا اولتراسوند قرار می گیرند می شود. تصور بر این است که این مکانیزم با تولید نوعی از اکسیژن واکنشی و راکتیو در سلول هایی که در معرض عوامل حساس به نور هستند، عمل می کند.

کاشت سلول های بنیادی
اثر مکانیکی اولتراسوند متمرکزشده قابلیت بهبود لانه گزینی، نفوذپذیری و حفظ سلول های بنیادی در ناحیه هدف را دارد. این اقدام از طریق افزایش حالت چسبندگی سلولی مولکول ها و ترشح جذب کننده های شیمیایی انجام می شود.

انقباض عروقی
زمانی که اولتراسوند متمرکزشده در عروق خونی با ارسال پالس های کوتاه اختلال ایجاد می کند، به طور موقتی قطر عروق خونی کاهش می یابد. به طور مشابه اثر حرارتی اولتراسوند متمرکزشده می تواند انقباض عروقی بلندمدت ایجاد کند تا ناهنجاری های عروقی را درمان کند.

نحوه انجام اولتراسوند تراپی
در هنگام انجام اولتراسوند تراپی، ناحیه تحت درمان که با یک ژل برای افزایش تأثیر اولتراسوند پوشانده شده است با پرآب اولتراسوند ماساژ داده می شود. پرآب اولتراسوند (که با ژل آب پوشیده شده است) روی پوست ناحیه آسیب دیده کشیده می شود، یا در یک روش دیگر، قسمت تحت درمان بدن در آب گرم قرار داده می شود و پرآب اولتراسوند درون آب با فاصله 5 میلی متر روی سطح پوست ناحیه مشکل دار کشیده می شود. سر پرآب اولتراسوند باید در تمام مدت حرکت داده شود تا از کویتیشن و ایجاد درد در بافت پیشگیری شود. اولتراسوند تراپی به خودی خود ساده و سریع انجام می شود و ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. این فرایند می تواند یک یا چند مرتبه در روز انجام شود که به اهداف درمانی بستگی دارد.

بهبودی
بهبودی پس از اولتراسوند تراپی به حرفه ای انجام شدن درمان بستگی دارد زیرا استفاده از شدت و فرکانس صحیح بسیار مهم است. اولتراسوند تراپی معمولاً قسمتی از برنامه درمانی جامع فیزیوتراپی است که شامل ماساژ و انجام تمرینات ورزشی مناسب می شود. این اقدامات درمانی می تواند فرایند بهبودی را تسریع کنند.

موارد عدم استفاده
با این که اولتراسوند تراپی یک روش آسان و بی خطر است اما زمانی که در بافت اشتباه به کار برده شود یا به طور نامناسب از آن استفاده شود می تواند باعث آسیب دیدگی های جدی شود؛ بنابراین به دستورالعمل ها و موارد منع مصرف که در زیر به آن ها اشاره شده است توجه کنید:

این روش درمانی را نباید در چشم ها و اطراف آن، ناحیه تناسلی (به خصوص در مردان)، ناحیه شکم، محل جراحی های اخیر ستون فقرات یا نزدیک بافت های عصبی به کار برد زیرا ممکن است باعث آسیب دیدگی این نواحی حساس در بدن شود.
اولتراسوند تراپی نباید در مواردی که عفونت حاد، سرطان و غده های بدخیم وجود دارد، مورد استفاده قرار گیرد زیرا ممکن است باعث گسترش عفونت یا تومور شود.
در بیماری های ترومبوآمبولیک نباید از اولتراسوند تراپی استفاده کرد زیرا احتمال حرکت لخته خونی را افزایش می دهد.
بیمارانی که از پیس میکر استفاده می کنند نباید تحت درمان با اولتراسوند قرار گیرند زیرا ممکن است در عملکرد دستگاه پیس میکر اختلال ایجاد کند. عموماً نباید از اولتراسوند در بیمارانی که ایمپلنت های فلزی دارند استفاده کرد زیرا افزایش گرما در فلز ممکن است باعث سوختگی بافت های اطراف آن شود.